Woordverklaringen

Bij het uitwerken van het woord akker - een in Drente algemeen gebruikelijk woord - is mij gebleken, dat er nogal wat variatie bestaat, wat de grootte betreft. In de meeste gevallen wordt gesteld, dat een akker geen vaste grondmaat is of zoals Broekhuizen het formuleert: “’t is geen groottemaat, maar een bewerkingseenheid”. In Zuiddrente (Pesse, Zuidwolde, Geesbrug, Hollandscheveld, Hoogeveen en Noordscheschut) blijkt een akker overeen te komen met een schepel land en is dan 8,331/3 are, het twaalfde gedeelte van een hectare. Stuifzand rondde het af op 8 are. In Valthermond, Nieuw-Amsterdam en Een wordt 25 are een akker genoemd en in Erica 15 of 16 are. 10 are is de grootte van een akker in Valthermond (daimt is vief akkers) en in Nw-Schoonebeek, 20 are die in Schoonebeek. Blijkbaar is in de laatste zeven gevallen (veengebied?) de grootte afhankelijk van de lengte en ligging van het land. Langgerekte percelen bestaan uit meerdere akkers en dan hangt het er maar vanaf, hoe groot een ‘plaats’ is en, hoe deze normaal wordt opgedeeld. Zo is ook de opmerking uit Bargercompas verklaarbaar, dat “de maat verband hield met de natte van het veen”. Wel valt op dat een akker niet boven een ha. uitkomt en Grollo zegt het als volgt: “akker - een stuk land op de es tot ± 1 ha ... percelen groter dan 1 ha worden hoek'n genoemd”: en Smilde zegt ervan: “en akker of akkertien is een stukkie of een langwarpig hoekie laand, dat apart lig of apart gebruukt wordt: gien groot stuk, dat is bij ons een kaampie of kampe”. Deze verscheidenheid is niet van de laatste tijd, gezien twee oudere getuigenissen. In de Asser Courant van 1839 wordt voor Vledder genoemd: blok veen van dertig akkers, groot ongeveer 20 bunder en in de Nieuwe Drentsche Volksalamanak van 1929 wordt aangegeven dat de grootte van een akker te Nijeveen 1½ roe bedraagt. • Akker (2) Blijven we dichter bij huis dan zien we het Duitse Acker, dat eveneens verschillende groottes van land kan aangeven. Het Engelse acre ligt in de buurt van de 50 are en het Franse acre komt ongeveer overeen met 40 are. De oorspronkelijke betekenis is niet helemaal zeker, maar het heeft waarschijnlijk te maken met “drijven, rijden”. Misschien was een akker vroeger een plaats waar men het vee naar toe dreef. Van daar kan een betekenis weideland zijn ontstaan, dat zich dan in een vroege periode heeft ontwikkeld tot bouwland. Interessant is in dit verband een opmerking van E. Mehl die in de 61e jaargang van het tijdschrift Muttersprache aantoont, dat in sommige landen het vee het zaad in de grond trapte. De akker speelt een grote rol in een agrarische gemeenschap en het hoeft derhalve niet te verwonderen, dat de akker een plaats heeft gevonden in een aantal spreekwoorden. Algemeen bekend is: hi'j lat Gods water over Gods akker lopen. Niet zo bekend is: hi'j komter of net as Gerriet-Jan van 't akkertien, waarmee wordt aangegeven dat iemand op een rare manier ergens vanaf is gekomen of iets niet gekregen heeft, b.v. bij een verkoop. De Sleense Gerriet-Jan is in Eext en Schoonlo alleen Jan en in Hijken klein Jan (Daor bee'j of as klein Jan van 't akkertie). Van iemand die niet meer verder kan, wordt in Wapse gezegd: He'j is an 't ende van de akker. Van iemand die het allemaal op zijn gemak doet, wordt op veel plaatsen gezegd, dat hij het op zien dooie akkertien (Meppel) doet. Hoogeveen geeft een meervoudsvorm: Hi'j döt 't op zien akkerties. In Nijeveen gebiedt de eerlijkheid: Ie mut van aandermans akker ofblieven en in Nw. Schoonebeek zegt men van iemand die diarhee heeft: Hij schijt dwars ouwer de akker. Het blijkt dus weer eens te meer hoeveel facetten er aan een woord kunnen zitten, dat op het eerste gezicht zo gewoon en alledaags is. Bron: Drents Medewerkers Contact

Allerhilligen is een christelijk feest dat vaalt op 1 november. Op dizze feestdag worden aal heiligen en martelaoren herdocht. Allerheiligen is in een koppel landen zoas België en Frankriek een vrije dag. Tot an de jaoren ’60 an toou was dat ok in Nederlaand zo, mor tegenwoordig moew op 1 november gewoon an ’t waark. ’t Is een worteldag worden. Het woord Allerhilligen komp in Drenthe onder een koppel verschillende naomen veur. - Allerhilling (Zuudwest-Drenthe) - Alrilligen, Allerheiling (Zuudoost-Drenthe) - Allerhillen (Kop van Drenthe) - Allerhailegen (Veenkolonies, Kop van Drenthe) Eerder was 1 november ok om een paor aander redens een belangrieke dag. - Appeldag - Eerder mussen mèensen met een appelboom of een appelhof zörgen dat ze veur 1 november de appels van de bomen hadden, aans much elkeneein, en dan veural de onduchten en de kwaojonges vanzölf, de appels van de bomen haolen. Daorom wordt dizze dag in Drenthe ok wel Appeldag neuimd en ok wel Appelrilling, een saomentrekking van Appeldag en Allerhilligen. - De eerpels mussen deroet weden. Ien november moej de eerpels an de kaante hebben (Hijken). - De huur mus betaold weden. As het november is, mot de huur weer betaold worden (Anloo). - Allerhilligen was ok de anzegger van de winter: Op ien november mut alles wat boeten bewaord wordt een winterpak an hebben(Schoonloo). Mit Allerhilligen Valt de bladen van de willigen Koomt de koenen op stal Is het winter overal (Hoogeveen) Een mooi spreekwoord: Hij is zo vlugge as een strontvlieg um Allerhilligen. (Zuidwolde) Op 2 november is ’t Allerzielen en daor hef de bekende dichter-conferencier Roel Reijntjes (1923 - 2003) oet Beilen een schier gedicht over schreven. Roel Reijntjes schreef in ’t Beilers, mor as hum een Nederlaands woord of een Drèents woord oet een aander streek gooud paaste, dan bruukt’ e die net zo makkelk. Allerzielen O Allerzielen, dag van mistig dèenken an oenze Doden, deur de jaoren hen... Het is november, wil de weemoed schenken in ’t grote vat van de herinnering. De lochte nevel van de naojaors¬stilte hangt tussen bomen op de olde hof- gien traonen meer, allén de zachte stilte van het veurbijgaon; alles wordt tot stof. O rust dan Doden, in je molmde kisten - tweede november, gedachtenissen zweeft... Natuur holdt aodem in en de her¬inring beeft - ’t Is Allerzielen - en het giet nou misten.

As iene wat op iegen holtien döt en zuk niks van aanderen antrekt, dan zegt ze op verscheiden plaotsen in Drente nog wal ies: hy döt alles op iegen bandevoet. Op dit woord bint variaties meugelijk, zoas bannevoet, banne en voet, mor ok mannevoet, man en voet enz. Het twiede diel van het woord wordt bliekbaor behandeld as het lichemsdiel, zo daj ok bannevout en banne voot kriegt. Daoroet bliekt al dudelijk dat het woord in zien oorspronkelijke betiekenis niet meer begrepen wordt. Aj het grote Nederlandse woordenboek er op naoslaot, vin y de oetdrukking: iets op eigen ban en boete doen. In vrogger tieden bepaalde de keuning, wat er in zien gebied mug en wat niet mug. Dat was de ban. As y dan wat deden, wat niet deur de beugel kun dan mus er ban of boete betaald worden. Zo kun het gebeuren, dat de woorden ban en boete dezölfde betiekenis kregen: geldstraf. Lu, die wat op iegen ban en boete doet, nimt zogezegd de boete hielmaol veur heur iegen reken. Zodoende kun de ofgeleide betiekenis ontstaon: op iegen verantwording, op iegen holtien. Het zal wel dudelijk wezen, dat het woord bandevoet wal verbasteren mus, umdat de gebroeken en zeden, die er achter zit, allang verdwenen sint. Dit is niet allien in Drente zo, mor ok in Grönning (op aigen man in vout, bandevout, mandevout). Overiesel (ban en boote) en in Oostfriesland (ban en bod). Bron: Drents Medewerkers Contact

Vanuit de groep Dwingelo kwam de vraag naar de betekenis van het woord 'barbiesies' (fiche 639), een woord, dat in Drente niet algemeen blijkt te zijn. 17 Plaatsen gaven het woord met een voorbeeldzin, zoals b.v. • Loop noor de barbiesies mit oen prooties (Broekhuizen) • Zi'j kieperde mit de trappe onderstebaoven, klabats tegen de kaste en 't hiele kamnetstoel naor de barrebiesies (Hoogeveen). • Mien fiets is naor de barrebiesies (Gasselte). De herkomst van het woord schijnt ook de mensen in Peize niet duidelijk te zijn, gezien de voorbeeldzin: • Loop naor de barbiesies met joe praoties, maor waor ze dan hen mussen weit ik ok niet. Het blijkt dus dat het woord in Drente wel voorkomt al was het volgens ir. Kluiving vroeger niet gebruikelijk. Niet helemaal juist is dan ook het commentaar van de groep Anderen Nee, dat woord heb ik nog nooit gehoord ’t komt zeker uit uw kluis want ’t hoort in Drente niet thuis Maar toch zit er wel een zekere waarheid in, omdat het woord niet in Drenthe is ontstaan. Ook kan het nog niet zo oud zijn omdat het in het groot Nederlands woordenboek nog niet is opgenomen. (Het tweede deel met de letter B werd in 1898 uitgegeven). De nieuwere Van Dale geeft het daarentegen wel. Verder heb ik het woord alleen nog gevonden in het Groninger woordenboek. 'Barbiessies' is afgeleid van Barbicem thans Brits Guyana in Zuid Amerika waar een moordend klimaat heerst en het derhalve niet prettig toeven is. Als je iemand naar de 'Barbiessies' wenst, is dat te vergelijken met uitdrukkingen als loop naar de hel, de bliksem of naar de Mokerhei. Als iets naor de 'barbiessies' is, dan kan er niet veel meer van overgebleven zijn. Uitdrukkingen als 'gien barbiesies maoken' (Een) of 'gien barrebiesies' maken (Havelte) lijken mij verbasteringen te zijn omdat de achtergrond van het woord niet meer duidelijk was, evenals dat geldt voor de uitroep 't is 'be'j de barrebiesten of' (Dwingelo-D). Drents Medewerkers Contact

De leste tied heb wij nog al ies woorden behandeld, die mor in een diel van Drente bekend waren. Dat kuj niet zeggen van het woord, dat wij non bij de kop hebt: de biel. Dat is een ding, waor elk wal ies met hakt hef. Ok gebeurt het wal ies, dat mèènschen met hetzölfde bieltien of bielegien hakt. Smangs giet er iene of ok wal een hiel zaakien veur de biel en dat kan wal ies kommen, umdat er iene met een botte biele hakt hef. Tegen iene, die vaker met zo'n bieltien hakt of de biel er wat te vaak inzet, kuj beter zeggen, dat het tied wordt, dat hij het bieltien er bij deellegt. Dat moej dan niet in slechte tieden doen, want dan schilt ze nog erpel met de biel. Zo kuj nog wal een poosien deurgaon, mor oet de zinnen en spreekwoorden, die oet alle hoeken van Drente komt zal wal dudelijk wezen, dat biel algemien gebrukelijk is. Dit geldt dan niet allien veur oeze previncie, mor veur hiel Europa. Op paartie steden har het nog wal ies een wat afwiekende betiekenis zoas zweerd, mor het komp almaol op ien punt oet en dat is een woord met de oorspronkelijke betiekenis slaon, houwen. Een biel is dus een ding, daor ij met houwt. Het is ok naoste femilie van het werkwoord billen, dat bruukt wordt veur het scharp maken van meulenstienen. Bron: Oeze Volk 1977, 183

Een roos, een tulp en een geranium kunnen in het Drents van noord naor zuid een ‘bloum(e)’, ‘blooum’, ‘bloem(e)’ en ‘blom(me)’ zijn. Maar hoe zit het met de verkleinwoorden van de Drentse woorden voor ‘bloem? Zegt men in het Drents ‘bloempie’ of ‘bloemegie’? En zeggen de Noord-Drenten ‘bloumpie’ of ‘bloumegie’? Op basis van verschillende bronnen is dat voor het Drents niet zo ingewikkeld. Het is een ‘bloempie’ in Zuid-Drenthe en een ‘blooumpie’ of ‘bloumpie’ in Noord-Drenthe en de veenkoloniën. In het Woordenboek van de Drentse Dialecten komt men veel zinnen tegen met ‘bloempie(n)’, ‘blooumpie’ en ‘bloumpie. ‘De woorden ‘bloemegie’ en ‘bloumegie’ zijn onvindbaar. - De bloempies kompt mooi uut. (Diever) - Een dikke hummel op een klein bloumpie; het kan hom haost neit draogen. (Vries) In het Nederlaands is dat anders, zoals men kan lezen op de website van Onze Taal. Het Nederlandse verkleinwoord van bloem kan zowel ‘bloempje’ als ‘bloemetje’ zijn. De vorm ‘bloempje’ is logischer dan ‘bloemetje’. De verkleiningsuitgang -etje na een m komt namelijk bijna alleen voor als er voor die m een korte klinker staat: rammetje, stemmetje, kommetje, gummetje. Als er een lange klinker voor de m staat, is -pje de gewone uitgang: kraampje, riempje, boompje, geheimpje. De oe wordt traditioneel als een lange klinker gezien. Zoals gezegd is zowel ‘bloemetje’ als ‘bloempje’ juist. ‘Bloemetje’ heeft daarnaast echter de betekenis ‘boeket bloemen’. De bekende reclameslogans ‘neem vaker een bloemetje mee’ en ‘dat verdient een bloemetje’ kent vermoedelijk iedereen. En de variant ‘bloemetje’ komt vaker dan ‘bloempje’ in samenstellingen voor zoals ‘bloemetjesbehang’, ‘bloemetjesjurk’ en ‘bloemetjesgordijn’. Terug naar de Drentse taal. In de regio rond Hoogeveen zegt men in het Drents ‘blom’ en ‘blommen’. Een kleine bloem is daar vreemd genoeg een ‘blompien’. Men zou op basis van de woorden ‘kom - kommegie’, ‘trom - trommegie’, ‘som - sommegie’ ook ‘blom - blommegie’ verwachten, maar zowel in het Woordenboek van de Drentse Dialecten als in het werk van schrijvers uit die plaatsen: Bonnie Veendorp en Bart van Oosteringh, komp men ‘blompien’ en ‘blompies’ tegen. - De blommen mut water hebben, ze begunt te kwienen (Hollandscheveld) - Ik hebbe daor blompies ezeid en ze bint an ekomen ook. (Hoogeveen) - De blompies buten zetten. (Hollandscheveld) - Teebossies kwamen witte blompies an. (Zuidwolde) Het is een interessante vraag hoe het verkleinwoord van ‘blom’ (blompien) in een klein gebied rond Hoogeveen zo kan afwijken, van wat men volgens de regels van de Drentse verkleinwoordvorming zou kunnen verwachten. Er is een verklaring: Het woord ‘blom’ heeft vroeger in het Drents een langere klinker gehad: ‘blome’. In de gedichten van de Overijsselse dichteres Johanna van Buren komt men het woord ‘blome’ nog tegen. Het verkleinwoord van blome was logischerwijs ‘bloompien’. Vervolgens is in de loop van jaren de klinker van ‘bloom’ en ‘bloompien’ korter geworden; ‘blom’ en ‘blompien’. Het verkleinwoord van blom heeft zich niet aangepast aan de nieuwe korte klinker, waardoor ‘blompien’ nu een uitzondering op de regel is. Bronnen: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten & www.onzetaal.nl

Het Drèentse woord boeten gebruken ze in heuil Drenthe. Allennig in Zuudwest-Drenthe zeggen ze buten. Dezölfde verdeeiling over Drenthe hebben woorden as ‘oet’ en ‘hoes’ ok. In Zuudwest-Drenthe zeggen ze ‘uut’ en ‘huus’. De Veenkolonies wieken wat dizze woorden betreft of. Die zeggen wel ‘uut’ en ‘huus’, mor toch gien ‘buten’ mor ‘boeten’. In Schooonoord en Assen zeggen ze buten, huus en uut. - Ie moet de melkbieste 's haarfs niet te lange boeten laoten. (Beilen) - Gooi de krummels mar buten veur de veugels. (Elim) In ’t Nederlaands gaoj ‘naar buiten’ en dat ken wij in ’t Drèents ok; wij gaon ‘naor boeten’. Mor ’t Drèents hef ok ‘hen boeten’ of ‘hen buten’. In noordelijk Drenthe kuj ok zeggen daj even ‘in boeten’ gaon of daj even ‘op boeten’ binnen en ‘veur boeten’ en ‘veur buten’ kommen ok veur. - Gaot maor hen buten mit die krummelderije. (Noordscheschut) - Mainste winkels hebt bai mooi weer ok een oetstalling op boeten. (Eexterveen) - Het is routdonker in boeten. (Roden) - Hij is veur boeten an 't speulen. (Elp) In ’t Zuudwest-Drents bestaon ‘in buten’ en ‘op buten’ niet. In het Woordenboek van de Drentse Dialecten staon teminnen gien veurbeelden en de Zuudwest-Drèentse sprekers in het Huus van de Taol kennen ‘op buten’ en ‘in buten’ ok neeit. Het Drèentse woord ‘binnen’ kan in ’t Nederlands ‘binnen’ (in hoes) beteeiken, mor ok ‘zijn’. Het Nederlaandse ‘Wij zijn’ is wij binnen of wai binnen in ’t Noord-Drèents. In Zuud- en Midden Drenthe zeggen ze: ‘wij bint’. Boeten en buten hebben beiden ok nog een heuil aander beteeikenis. Boeten kan ok nog ‘boete doen’ beteeiken zoas in de zin: - Hie hef het daon en hie zal der ok veur boeten. (Zwiggelte) Buten is ok een warkwoord dat ‘ruilen’ beteeikent. Dat woord buten komp veul veur in zinnegies die zegd worden as kinder wat ruilen: - Bij het buten zegt de kinder: Buut, buut, nooit weerum. (Sleen) - Vrogger, as wij knikkers hadden, dan buutten wai ze wel ies veur appels. (Peize) - Rogge buten gebeurde met de bakker. Aj der rogge henbraachten, kreej later roggebrood weer. (Eext) Aj de kleren wel ies binnensteboeten anhebben, dan hej ze ‘krang’ of ‘krange’ an. Krang(e) is een aander woord veur binnensteboeten. bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Bozzem of bossem röp bij veul streektaalpraoters warme gevulens op. Toch is het woord niet in hiel Drenthe bekend. In het zuden van Drenthe hebt ze het eerder over schöstienmaantel, schorstienmantel of schösteinmaantel. In neie huzen vien ie gien bozzem of schöstiemaantel meer. De centrale verwarming hef hum overbodig emaakt. In de 13e druk van de Dikke van Dale stiet as betiekenis bij schoorsteenmantel: het bovenblad van de stenen of marmeren bekleding van de boezem van een schoorsteen. Hee, ‘boezem van een schoorsteen’. Oons Drentse woord bozzem is familie van het woord boezem. Een bozzem hef plek veur vazen, boeken en aandere snuusterijen. Lees de volgende zinnen maar ies uut het Woordenboek van de Drentse Dialecten. - Wat hest doe ja een rommel trommegies op bossem staon. (Valthermond) - Zij hef aaid een koppel pronk op de bozzem staon. (Eext) Bron: Woordenboek van de Drentse Dialecten en Vraog & Antwoord

Onlangs werd mij gevraagd naar de herkomst van het op het zuidoostdrentse zandgebied voorkomende bulsekop, dat "masker" betekent en in mijn dialect bekend is als gebelschop. Bij het zoeken naar de oorspronkelijke betekenis en de achtergronden van dit woord, stootte ik op zovele varianten en pogingen tot interpretatie, dat het me wenselijk leek, ze alle eens samen te vatten en nader te onderzoeken op hun vaste waarde. Afgezien van woordenboekinterpretaties schijnt er over het gebelschop weinig literatuur te bestaan. Ik vond alleen een artikel van A. Sassen in het Maandblad Groningen 1958, blz. 57-58, waarin hij gebelschop terugvoert tot een samenstelling schabelskop, "kop op een stander", een interpretatie, die we vaker zullen ontmoeten. Het woord komt in vele vormen in een groot gebied voor. In de Groninger Woordenboeken vond ik bij Laurman de vormen schirbilskop of scharbilskop, terwijl ter Laan schebelskop als lemma heeft met de varianten schebellenskop of gebelschop voor het Hogeland en schebilskop of skebilskop voor de stad Groningen. In Drente komt op het oostelijk zandgebied het reeds genoemde bulsekop voor naast sebulsekop. Zuiddrente kent het niet. Midden- en Westdrente hebben gebilschop. In de woordenboeken van Gelderland en Overijssel ontbreekt het, zodat het woord voor Nederland tot Groningen en Drente beperkt blijft. Levend is het ook nog in een groot Noordduits gebied. We vinden voor Oostvriesland scherbellenkop of scherbellenskop bij Ten Doornkaat Koolman en Stürenburg, terwijl laatstgenoemde ook nog schabellenkopp heeft. schabellenkopp en scherbellenkopp staan vermeld in "Ene plattdütsche Wöerkiste ut'n Ollnborger Lanne". Schönhoff kent sxabelnskop, terwijl daarnaast volgens het Niedersächsisches Wörterbuch in Aschendorf bellskupp voorkomt. Het Bremer Wörterbuch geeft sibyllken-kopp met een verwijzing naar scherbellen‑kopp, dat dan weer schabellen‑kopp als variant heeft. Sybyllken-kopp vinden we eveneens bij Richey, Bei Teut (IV, blz. 17) worden voor Hadeln onder het lemma schabellnkopp de volgende varianten genoemd. schabelkenkopp, schabellschenkopp, schabüllnkopp, schabultenkopp, schabülkenkopp en schabilkenkopp. Een groot aantal varianten heeft eveneens Mensing (IV, blz. 183) voor Schleswig Holstein onder het lemma schabülk: schabölk, schabürk, schaberk, schabörk, schabeuk, schabell, scharbölk, scharbürk, schebell, schebölk, schebilk, schebelk, schebürk, scheberk, schebök, schobelk, schöbolk, schörbölk, schrabölk, schrabülk, schrabilk, schrebelk, schrebilk, schrebölk, stabölk, stabülk, stabild, stebörz. Het Lüneburger Wörterbuch geeft het niet, wel is het nog In gebruik in Hessen (Berthold III, blz. 66) als schabellenkopf, dat echter een enigszins afwijkende betekenis heeft: "Auffallend, hoher, breiter, buckliger Kopf, starker Hinterkopf", terwijl buiten Hessen de betekenis "masker" de gebruikelijke is, hier en daar zelfs beperkt tot een bepaald masker, dat op bepaalde dagen werd gebruikt, zoals "Maske des Hl. Nikolaus" (Schönhoff) of "Maske oder Larve, welche die Knaben am Martini‑Abend vorbinden..." (Ten Doornkaat Koolman). Om het beeld te completeren vroeg ik aan Dr. Wortmann de gegevens uit het materiaal van het Westfälisches Wörterbuch. Het antwoord luidde: "das Wort Schabellenkopp (im Kr. Aschendorf-Hümmling Sabellenskopp) ist in der Sammlung des Westfälischen Wörterbuchs aus folgenden Kreisen belegt: Aschendorf-Hümmling, Bersenbrück, Wittlage, Osnabrück, Lübecke, Steinfurt, Münster, Lüdinghausen, Coesfeld. Im Kr. Lübecke in Wehden, ist es der Form (Pl.) Zebellenköppe belegt. Es bedeutet immer Maske oder Maske des hl. Nikolaus; es ist auch wohl Schimpwort. Dazu ist noch belegt: Schebellengesicht in Hambüren, Kr. Tecklenburg, und sgabellen-staul, ein gewöhnlicher vierfüßiger Stuhl (in einem handschriftlichen Wörterbuch von Holthaus: Materialien zu einer Schrift, betitelt: Südwestfälisches Wörterbuch)". Ook in de Scandinavische landen is het woord bekend. Het Deens heeft skabilken, dat 1) "een vorm waarnaar iets gemaakt wordt"2) "slecht uitziend persoon" betekent. Kaper (Deens-Noors-Dbuits) vermeldt een skabilkenhoved, "Haubenstock, Haubenkopf, fig. Vogelscheuche." Het Noors kent volgens Falk-Torp "schabilken oder skabilkenhode (Haubenkopf, ein aus Holz oder Pappe gemachter Menschenkopf, der im Putzgeschäft zum anpassen von Hüten u. ähnl. benutzt wird, figürlich von einem häßlichen Menschen)". Over de herkomst van het woord lopen de meningen nogal uiteen. Zo denkt Laurman aan een doodskop, "omdat een geschilderde doodskop eertijds veelal tot een masker diende" of aan een verklaring van schirbilskop als ramskop. Ten Doornkaat Koolman zocht het in een samenstelling uit een uit het ohd. scërno, scirno (scurra, jocularis etc.) verkorte scher en bellenkop "sodaß es urspr. den Schellenkopf eines Gauklers, Possenreissers oder Hanswurstes bezeichnet". Stürenburg ziet in het (eveneens) Nedersaksische sibillenkopp een aanwijzing in de richting van de waarzegster Sibylle, maar laat tevens de mogelijkheid open van een samenstelling, die "Narrentracht (Narrenlarve) mit Schellen" zou kunnen betekenen, gezien het voorkomen van woorden als belle en (gekk‑)schären. Schönhoff probeert, zoals men dat in zijn tijd vaker deed, een verklaring uit niet overgeleverde woorden en wel uit mndd. *schembellenskop, dat dan weer een contaminatie zou moeten zijn uit *schembart en *schemekop. De meest voorkomende verklaring is die uit lat. scabellum, fr. escabelle, ndl. schabel. Men beroept zich dan op de bij Strodtmann in het Osnabrücker Iditioticon (blz. 196) genoemde vormene schabellenkopp en scherbellenkopp, waarbij als betekenis is aangegeven "Perückenmacherklötze mit Augen und Nase". Men moet het echter, geloof ik, ook met Mensing eens zijn, als hij zegt, dat deze woorden "trotz ähnlicher Lautgestalt, doch anderen Ursprungs" kunnen zijn, hoewel er natuurlijk van beïnvloeding sprake kan zijn. Het Osnabrücker Idioticon is in de "Pruikentijd" ontstaan en het is zeer wel mogelijk, dat de aanduiding van een "kop" op een "schabel" onder invloed van een reeds bestaand woord voor "masker" werd aangepast en zodoende een scherbellenkopp kon worden. In het Deens en Noors worden speciaal koppen bedoeld in een hoedenwinkel, die doorgaans op een voetstukje staan. Falk-Torp verwijst dan ook naar herkomst uit het fr. escabelon, dat bij naslaan een "Piedestal pour buste, vase etc. dans une galerie, un cabinet etc." blijkt te zijn (Hatzfeld-Darmsteter) en als term in de architectuur opgang heeft gemaakt. Overziet men echter alle vormen en varianten, dan ontstaat er toch een zekere twijfel aan de verklaring uit scabellum, omdat zich vanuit deze vorm niet alle woorden laten verklaren. Er is echter nog een andere interpretatiemogelijkheid, die uitgaat van de oudste overgeleverde vormen. Mensing noemt als oudste plaats het hamburger Singspiel uit 1708 "Die lustige Hochzeit und dabey angestellte Bauernmasquerade", waarin Heyn vraagt: "sünt dat Minsken edder Apen" en Gretj antwoordt: "ne, 't sünd Minsken, man se hebbt Cibilken för, dar kiekt se mit den rechten Ogen dör". Het Hamburger Wörterbuch van Richey geeft sibyllken-kopp, evenals het Bremer Wörterbuch van 1770. Schütze heeft in zijn Holsteinisches Idioticon (III) sibilken. Al deze vormen maken het moeilijk, nog aan een afleiding van scabellum te blijven denken. Ik geloof, dat Stürenburg een goede neus heeft gehad door te wijzen op de waarzegster Sibylle, de Sibylle, die volgens het Wörterbuch des Aberglaubens sinds de Middeleeuwen een rol gaat spelen in het volksgeloof: "das 'teste David cum Sibylla' des Dies-irae-Gesanges vermag ein Bild von ihrem unbestimmten und nicht greifbarem Wesen zu geben". De oude vorm Cibilken is blijkbaar reeds een verkorting uit Sibyll-kop, een verkorting, die niet werd begrepen en waaraan dan weer "kop" werd toegevoegd. Hier treedt hetzelfde verschijnsel op, dat we ook vinden bij de baanderdeur, dat twee "deur"-elementen bevat. Opvallend in dit verband is, dat Schleswig Holstein naast vormen met -kopp, veelal een op ‑k uitgaande variant bezit. Dat 'sibylle‑kop' in zoveel varianten optreedt, hoeft ons niet te verwonderen, omdat de klemtoon vanwege de niet‑germaanse oorsprong van het woord op de tweede lettergreep valt en daardoor in de eerste syllabe vele variaties mogelijk zijn. Zien we voor een verklaring naar een analoog geval als scharminkel uit lat. simiuncula, dan zijn daarmee de vele met sch‑ beginnende vormen verklaard, evenals de in het eerste element optredende r. De verschillende realisaties van de y in de tweede lettergreep zijn op zichzelf ook niet zo verwonderlijk, omdat door ronding, ontronding of analogie meerdere varianten kunnen optreden. Een vorm als gebelschop moet als een jongere vernieuwing worden gezien, waarbij, zoals ook Sassen betoogt, het eerste element is aangepast aan bestaande woorden als gezelschop etc... Een oudere vorm daarentegen lijkt me het zuidoostdrentse bulsekop en het Aschendorfer bellschup, waarbij het eerste element door de zwakke beklemtoning is afgestoten. Vragen we ons na het bovenstaande nogmaals af, welke theorie de voorkeur verdient, dan is er toch zeer veel, dat voor de Sibylle pleit. Een zeer sterk argument ten gunste zijn vormen als cibilken, zebellenköppe en sebulsekop. Er zijn namelijk wel paralellen aan te wijzen van een overgang van s naar sch (scharminkel), maar een voorbeeld van een overgang van sch naar s of z is er bij mijn weten niet te vinden. Als tegenargument zijn de Noorse en Deense vormen aan te voeren, waarvan de betekenis toch wel in de richting van de schabel wijst of liever de escabelon, maar de betekenis "elendigt udseende person" leidt ons weer naar de Sibylle. De vraag is welke vorm ouder is. De in Zuidwestfalen voorkomende sgabellen-staul kan slechts op schabel teruggaan, maar in dit woord komt dan ook niets voor, dat wijst op een gezicht of een kop. Het kan slechts bewijzen, dat het woord "schabel" bekend was, en zich later eventueel heeft vermengd met het reeds bestaande "sibylle‑kop". Ook geloof ik niet aan de herkomst uit de pruikenmakerswereld. Het lijkt me onwaarschijnlijk, dat een vakterm uit een dergelijk gespecialiseerd beroep een zo grote invloed heeft kunnen krijgen, vooral in een zo groot Noordduits gebied, dat "schnabel‑kop" hèt woord voor masker zou kunnen worden. Tegen een dergelijke opvatting spreken niet alleen de oudste overgeleverde vormen, die boven reeds zijn aangehaald. Ook het verbreidingsgebied van het woord maakt een dergelijke verklaring niet onwaarschijnlijk. Een verbreidingsgebied heeft meestal een centrum en deze lijkt mij voor gebelschop en zijn varianten in Noordduitsland te liggen, waar naast de oudste vormen ook de meeste varianten worden aangetroffen. Men kan zich van hier uit een uitbreiding denken naar de Noorse landen, naar het westen en naar het zuiden. Aan de westkant vinden we dan in de periferie de vormen bulsekop en sebulsekop. Via Groningen is in westdrente de vorm gebilschop doorgedrongen en wel precies in dat gebied, dat vroeger vanuit Groningen moet zijn gedifthongeerd (zie de vorige Driemaandelijkse Bladen). Een uitbreiding naar het zuiden zou een samenval hebben kunnen bewerkstelligen met het vanuit het zuiden opgedrongen woord 'schabel" en daardoor aan de zuidrand tot problematische gevallen hebben geleid. Een moeilijkheid bij deze uitstralingstheorie is, dat Noordduitsland over het algemeen niet geldt als expansiehaard. Voor Oostnederland zijn de vernieuwingen meestal vanuit het zuiden opgedrongen. Toch spreekt Heeroma in zijn commentaar op de buikpijn-kaart (TONAG, kaart 30) het vermoeden uit, dat het woord liefkel wel eens zijn bakermat in Noordduitsland zou kunnen hebben: "we hebben dus kennelijk te maken met een regionale vernieuwing, waarvan het centrum wel Bremen schijnt te zijn of misschien, voorzichtiger gezegd, de streek van Bremen en Oldenburg". Heeroma geeft echter toe, dat hij een dergelijk vernieuwingsgebied nog niet op andere kaarten is tegengekomen. Het verdient, geloof ik, aanbeveling het noordduitse gebied te zijner tijd in dit opzicht eens nader te onderzoeken. Bron: DMB 1970, 126-131

- Vrijdag de dartiende brengt ongeluk, zegt ze, mor daor geleuf ik niks van. (Sleen) Het telwoord dartien hef in ‘t Nederlaands en in de streektaolen meeisttied een negatieve klank. In het Nederlands ken wij: Dertien in een dozijn, de klok heeft dertien geslagen, met z'n dertienen aan tafel zitten, vrijdag de dertiende, nummer dertien zijn, enz. Dat hef meugelijk te maoken met het feit dat dartien eein meer is as twaalf, want twaalf wordt wel as ‘t perfecte getal beschouwd. Meer willen as perfectie; daor kommen ongelukken van, zo is de gedachte. - Twaalf ambten, dartien rampen. (Hijken) - Daor gaot er dartien in een dozien. (Odoorn) - Het is oneven of dartien. (Fluitenberg) In het Noord-Drèents is het dartie, zunder n. Dat kuj beveurbeeld lezen in de eerste strofe van het gedicht ‘t Winterkeuninkie van de Noord-Drèentse schriever Lammert Braaksma: Op ‘t roege , wilde wallegie Daor zat een klein broen ballegie, zo tierig as een dartie, en ‘t wupte met zien startie. ‘Tierig as een dartie’ beteeikent levendig als een dertien. Mor waorom zul een dartie of een ‘dertien’ levendiger weden as een twaalf of een virtie? Dat het neit allén bij Lammert Braaksma veurkomp, kuj lezen an de zinnen oet het Woordenboek van de Drentse Dialecten: - Dat maegien is zo vlogge as een dartiene. (Diever) - Zo knap as een dartie. (Roderwolde). In het Grunneger woordenbouk van Ter Laan kuj ‘Zo vlog as n dattie’n en ‘t gaait as n dattien’ lezen. Het Stellingwarver Woordeboek hef de zin ‘zo vlogge as ‘n dattien’ opnomen, mor ok ‘zo knap as een dattien’ en ‘dat is me een dattien’ veur een flink, knap, net wichie. Van Dale neuimt de oetdrukking neeit, mor volgens het boek Oude gebruiken en volkszeden van A. de Cock (1908), beteeikent de oetdrukking ‘Hij loopt als een dertientje’: hij is vlug en kwiek. De website Onze Taal gef de volgende verklaoring: ‘Een dertientje was ooit een kwart van een Zeeuwse zilveren rijksdaalder, een kleine, veelgebruikte munt, die snel van hand tot hand ging. Het muntstuk zelf ontleent zijn naam aan het feit dat het de waarde had van dertien stuivers.’ Deze verklaring wordt door K. ter Laan overigens betwijfeld in zijn Nederlandse spreekwoorden, spreuken en zegswijzen (2003), met name omdat stuivers en duiten veel sneller van hand tot hand gingen dan het dertientje.

Het is bekend dat er in het Drents een diel woorden zint, die oet het Frans kommen zint zoas, loderein, palmtering, reselveren enz., mor as ij die woorden tegen een Fransman zeggen zullen, dan wet die niet waor ij 't over hebt. Zo slim zint die woorden deur de jaoren hen verbasterd. Zo giet het ok met diverdaotsie, dat afleiding betiekent en veurkommen kan in een zin as: 'k Mag nog zo geern breien, dan heb ik nog wat dieverdaotsie. Dit is niet de ienigste vörm in Drente. Het wordt ok nog oetspreuken as dievendaozie, diemdaozie, dibbendaozie, diependaozie, dindaozie, ieverdaozie, dieverdeinsie. Het woord is afgevraagd in Drente under het woord dieverdaotsie en daorbij kwammen al disse oetspraoken veur den dag, mor aans haj mal tegen al disse variaties an zitten te kieken, want van het oorspronkelijke woord is haost niks meer over. Achter dit dieverdaotsie zit het Franse divertissement, dat vermaak uitspanning, betiekent en afleid is van het werkwoord se divertir, is zuk ontspannen. Dit leste is ok in het Drents deurdrungen in het woord verdieverderen ("met det waark kun hij hum aordig mit verdieverderen" was een zin, die ik binnenkreeg oet Zuudwest-Drente). De oetgang - daotsie is dan een iegen Nederlandse ontwikkeling, want in het Frans zit die er niet an. Dat is dan net as met tractatie, dat wat oet het Frans komt, mor gien Frans is. Dat die woorden zo kunt verbastern in het Drents komt umdat disse woorden van geslacht op geslacht overleverd zint en miest mondeling deurgeven wuren. Zo'n woord wordt dan niet meer precies begrepen, mor de betiekenis blif bestaon en dan wordt een woord zo oetspreuken as 't heurd wordt en zoas je moe 't zee. Bron: Drents Medewerkerscontact

Drinken hebt de lu aaid daon en te veul drinken is ok vaak genog veurkommen. Aans waren der niet zoveul oetdrukkings in oeze dialecten - en niet allén in oeze dialecten - die angeeft hoe dronkend de lu waren. In Drenthe zint ze over het algemien dronken(d) of doen. Doen is veural gebrukelijk in Noord- en Oost-Drenthe. Um an te geven hoe dronkend iene was, wuur der vaak een vergelieking maakt met mèenschen, dieren en dingen. Die hebt dan wat in zuk dat denken dut an de manier van doen van een dronken kerel. Het miest heur ij: hie is zo dronken as Maastricht of as een kanon. Aj het goed bekiekt zint dat een paar vrömde oetdrukkings, veural die eerste, zo dronken as Maastricht. IJ kunt jao ok niet zeggen hie is zo dronken as Zwolle of zo dronken as Grönning. Waorum dan wal Maastricht, een plaots, waor wij in het Noorden eigenlijk niet zo veul met te doen hebt? Veur zover ik het overzien kan, komp die oetdrukking allien mor in Grönning en Drenthe veur. Misschien is het wal een verbastering van een aander woord wat er op liekt, mor dat heb ik (nog niet achterhalen kunt. Of kan ien van de lezers het mij vertellen? Vergeliekings met dieren vin wij in: hie is zo dronkend as een haan zunder kop, koe, zwien, krèèi, (nuchter) kalf, oele, os, aap, nachtegaal, kat, kater, kip en snip. Dat zint almaol dieren, die in bepaalde situaties wal is wat onzeker op de bienen staon kunt of schokachtige bewegings maken kunt. Vergeliekings met mèenschen zit in: zo dronkend as een Maleier, Turk en scherenslieper en dat wis op personen, waor de lu van wussen of allien mor dachten, dat ze aordig wat op kunden. Een ketellapper was bliekber niet dronkend te kriegen, want der wordt wal zegd; hij drinkt as een ketellapper, mor nooit: hij is zo dronkend as een ketellapper. Met dingen wordt een dronken kerel vergeleken in: hij is zo dronkend as een kanon, tol, punter, törf, toeterd en kakstoel. Aj alle oetdrukkings zo op een riege ziet, zint het er nogal hiel wat veur een toestand, die slechte gevolgen hebben kan, zoas bliekt oet een spreuk die ik oet Emmer Compascuum kreeg: Doe dikke domme drent, das doe die doen drinkst dat dut die de dood. Bron: Drents Medewerkers Contact

Het kind van het lekker etende echtpaar was in ’t gezellige restaurant mooi an ‘t speulen, mor bij toeren leuip ‘t ok ies naor aander mèensen toou en brabbelde der dan wat tegen. Een vrouw had tegen de moouder van ‘t wichie zegd: ‘Och, wat ja een duvelie, ‘t schient hum toe de ogen oet. ‘ De moouder die dus gien Drèents kun, von het woord ‘duvelie’ veur een kind van tweei jaor een beetie ‘maal zeggen’: ‘Mijn dochter is toch geen duiveltje.’ In ‘t Drèents kuj een kindtie dat onbevangen en een beetie ondeugend de wereld inkek best een duvelie neuimen. As ‘t woord duvelie zo bruukt wordt, hef ‘t veur mij een positieve beteeikenis, mor het Drèentse woord ‘duvel’ kan ok negatief oetlegd worden. As eein ‘duvels’ is, dan is e hartstikke kwaod, en as der gien ‘duvel’ in eein zit, dan lat e hum de kees van de stoet eten. ‘Duvels’ kan as bijwoord ok nog ‘erg, zeer’ beteeiken. In zinnen as: Hij kan duvels hard lopen of Het is duvels mooi. De duvel komp ok in Drèentse spreekwoorden veur: - Hij knees as de duvel veur het geutgat. (Roderwolde) - Dei is zo slauw, dei is de duvel van de krooie rold. (Barger Compascuum) - Het is zo'n serpent, ze kun de duvel wel oet het gat kreupen wezen. (Drouwen) De duvel hef in de streektaol ok nog aander naomen zoas ‘saotan’, ‘bokkepoot’, ‘körtstaart’, ‘de zwarte’, ‘de kwao’. - De saotan steet altied op de loer. (Diever) - Hij wol die weg niet meer langes, want hij har daor de zwarte eziene. (Ruinerwold) - Ieder het ziende, dan hef de kwao niks. (Ruinerwold) Luie Evert is ok een naom die bruukt wordt veur de duvel en vaok wordt der bij zegd dat eein hum op de rug hef. Der is al veul risselveerd over de oorsprong van de naom Luie Evert en waorom e op de rug zit. De duvel wordt wel veursteld as een wild zwien. Evert is een verkorting van Everhard(us), en ever is een aander woord veur wild zwien. Luiheid is eein van de zeuven heufdzunden en van zun zunde kom ij, net as van de duvel, niet makkelk of, die zit je op de rug. In het Woordenboek van de Drentse Dialecten staon dizze zinnen: - Moej hum is zeein. Mij dunkt, hie hef Evert op de rug. (Eext) - Hij hef luie Evert op de rugge. (Barger Oosterveld) Bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Wurgslangen en raotelslangen hej in de dierentuun ok, mor in Drenthe kommen vanolds ok dreei verschillende soorten slangen veur; de gladde slang, de ringslang en de edder. De haozelwörm, die in ‘t Drèents ok ‘eeswörm’, ‘haezelwörm’ en ‘hazelwörm’ neuimd wordt, zöt der oet as een slang mor is èengelijk een evertas en dat is een Drèents woord veur hagedis. - De haezelworm is veule kleiner as een slange. (Diever) - Dei slange het ein zigzagstrebe over de rugge. (Emmer Erfscheidenveen) De woorden edder en adder binnen femilie van ‘t Duutse ‘Natter’ en ‘t Freeise ‘njirre’. In die taolen begunt ‘t woord met een n. Dat die n der in ‘t Drèents en ‘t Nederlaands niet meer veursteeit, komp omdat de taolgebrukers in de loop van honderden jaoren ‘t geveuil hadden dat die letter -n bij het lidwoord heurde; ‘een nadder’ of ‘een nedder’ wör ‘een adder’ of ‘een edder’. Een geval van verkeerde woordscheiding. Dat is met meer woorden gebeurd. Zo was de ‘arreslee’ eerder een ‘narrenslee’ en de ‘okkernoot’ (walneut) eerder een ‘nokernoot’. - Niet in die lange heide lopen, der kun wel ies een edder zitten. (Sleen) De edder is de eeinige slang in Nederland die giftig is. Reden waorom mèensen benauwd waren veur de edder. In Drenthe kommen onder andern op ’t Fochteloërveen nog populaotsies edders veur, mor je heuiven niet benauwd weden dat een edder, zoas ze vrogger beweerden, zien staart in de bek stek en joe dan as een hoepel aachternao komp. De edder preuift met zien tong, die stek e oet de bek en bewög e gauw hen en weer. Oet de volgende zinnegies oet het Woordenboek van de Drentse Dialecten blik dat de tong van een slang in ‘t Drèents een vlim neuimd wordt. Het is femilie van het Nederlandse woord ‘vlijm’ dat schaarp messie beteeikent. - Het vlimmegie kwam hum uut de bek. (Noordscheschut) - Hij stak mij het vlim in het enkel en speide het venien in het bloed. bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Een vracht mooie woorden *babbelegoegies - malligheden, fratsen; praatjes Hij was aordig ziek, hij had niet veule babbelegoegies. (Vledder) *longern - hunkerend verlangen Het hondtien longert naor een koekien. (Nieuw Amsterdam) *maggeln - slordig schrijven Ik kin nait mooi schrieven, ik maggel mor wat. (Tweede Exloërmond) *beuntie - zoldering Boven de pompstraote harren wij een beuntien en boven de koenen een hilde. (Zuidwolde) *jeuzeln - zeuren Det meinse löp altied te jeuzeln, het liekt wel, of ze niet gewoon proten kan. (Broekhuizen) *evertas - hagedis *koenaffel - scheldwoord: sukkel, stommeling Gao toch weg, kounaffel. (Emmer Compascuum) *webstee - website Het Huus van de Taol hef een mooie webstee. *vesper - broodmaaltijd in de namiddag, vooral in oogsttijd Ik zal even de vesper hen 't laand brengen. (Weerdinge) *scheuvellopen, scheuveln - schaatsen Aj scheuvellopen lèren moet, is het eerst een hiel gehaspel achter het stoeltien an. (Nieuw Dordrecht) *iegelkaor - egel De iegelkaor holdt een winterslaop. (Weerdinge). *wicht, wichter, wichie - meisje *gloepends - zeer, buitengewoon Ik har toch zo'n gloependse koezenzeerte vannacht. (Ruinerwold) *bezik - apart, afzonderlijk Slaop ie bij elkaar of bezik? (Hollandscheveld) *slim - zeer, erg Het döt mie slim zeer. (Nieuw Schoonebeek) *platentonte - oude doek om de haardplaat te schuren Mit een platentonte en wat kachelpoets was de plate zo weer glad. (Elim) *ma'k starven as het niet waor is. - waarachtig, verdorie *paartie lu - sommige mensen Paartie lu leer ie nooit good kennen, het bint en bleeft vrömden. (Diever) *kniepstuver - gierigaard Det is zo'n kniepstuver, hij wil zien eigen stront wel vreten. (Ruinerwold) *veur de poelegrap - voor de aardigheid Hij dee veur de poelegrap met en wun de eerste pries. (Eext) *slok - slap En dan bedoel ik gien slok water, mar slok veur as de boks niet strak zit. *schroeten - opscheppen Die kerel kan schroeten, daor is het ende van weg, en hij hef nog gien nagel um het gat te krabben. (Ruinerwold) *brummels - bramen Mien haanden bint eschraamd bij het brummels plukken. (Zuidwolde) *pietereulie - petroleum Hier hej de klip, moej mij even 'n paar liter pietereulie ophalen. (Hijken) *wiesdompe - Een eigenwies meinse Die wiesdompe wet alles bèter, det meent hij. (Ruinerwold) *maandewark - gezamenlijk werk, ‘teamwork’ Maandewaark is schaandewaark. *anhemmeln - opruimen Ie magt de dèle wel ies anhemmeln. (Pesse) *naovendhuus - stookhok; bakhuis, huisje naast de boerderij, waar het brood werd gebakken en dat vaak diende als verblijf voor het gezin in de zomer. Bij elk boerenhuus stund wel een naovendhuus. De miesten waren zo groot, det ze der 's zomers in kunden wonen. Dan harren ze gien wark in het veurhuus. (Koekange) *mandielig - gemeenschappelijk Mien moe haar vrogger het kniepertiesiezer mandielig met de buurvrouwen. *barft - barrevoets, op blote voeten Het valt niet mit um barft deur het stöppellaand te lopen. (Hollandscheveld) *longern - hunkerend verlangen Het hondtien longert naor een koekien. (Nieuw Amsterdam) *hozevörrels - op kousevoeten Hij leup op hozevörrels over de beunde mit schienvat in de hand. (Barger Oosterveld) *het gemacht - mannelijke geslachtsdelen Die man har de bof en toen trök hum 't op het gemacht. (Borger) *graoperig - inhalig, hebzuchtig De meinsen bint op 't heden aordig graoperiger as eerder; haoste gieniene hef meer wat veur 'n aander over. Vrögger haaj nog naoberhulp en noou kent ze heur naoste naobers haoste niet meer. *pierenverschrikkertie - borrel Nog even een pierenverschrikkerdie nemen en dan gao'k hen bedde. (Dwingelo) *betuun - schaars Der is genog te koop, maor het geld is betuun. (Valthermond) *bleken - blaffen; schreeuwen Oes hond hef hiel naacht liggen te bleken. (Balloo) *haampel - onhandig persoon, beetje lomp Die haampel het de boedel weer in toezel. (Donderen) *tipkladde, tipskladdegie - puntzakje Een tipskladdegien mit zoerties. (Zuidwolde) Bron: Woordenboek van de Drentse Dialecten

Ekster De benamingen van vogels willen nog wel eens problemen opleve¬ren. Dit geldt dan speciaal voor die vogels, die zich niet direct in de naaste omgeving van de mens ophouden. Daarom klopt het ook wel, wat Prof. Heeroma eens in een gesprek tegen mij zei: "de boer kent alleen die vogels, waar hij voor- of nadeel van heeft". Dit betreft dan de vogels, die zich rond de boerderij of op het land bevinden, zoals de kraai, de mus, de spreeuw of de leeuwerik. Moeilijker wordt het bij vogels die we in weilanden of in bossen aantreffen. Deze lopen je niet zo snel voor de voeten of vliegen voor je neus. Tot de bekendste behoort de ekster. Dit blijkt ook wel uit de volledigheid van opgaven uit de provincie, zoals U op de bijgevoegde kaart kunt zien. Daarop staan de varianten van het woord ekster aangegeven zoals ze in Drente voorkomen. Het zuidelijk deel heeft akster, het noorden okster en verder zijn er nog verspreide ekster-vormen. Deze laatsten zijn voor het jonge zuidoostdrentse veengebied wel verklaarbaar, maar voor middendrente zou je al aan een sterke Nederlandse beïnvloeding kunnen denken. Juist door het veelvuldig voorkomen van het woord, kan er snel een overgang van een dialectwoord naar het Nederlands plaatsvinden. Toch lijkt deze opvatting in dit geheel niet erg aannemelijk, omdat de ekster-vormen een geslo¬ten blok vormen en oude plaatsen betreffen. Daardoor kan deze vorm in dit gebied erg oud zijn. De betekenis van het woord ekster is onduidelijk. Men leidt het wel af van het Westgermaanse *ago, dat zoiets bete¬kent als 'de spitse' waarbij men dan denkt aan de spitse staart van de ekster. Een andere opvatting is, dat ekster afgeleid is van het Gotische *og = ik ben bang, zodat de oorspronkelijke betekenis 'de schuwe' geweest zou zijn, maar ook deze verklaring is onzeker. Doordat de ekster wel in de nabijheid van mensen voor¬komt, kent men zijn eigenschappen en eigenaardigheden en zoals dat vaak gebeurt worden deze in vergelijkingen overgedragen op mensen (enkele willekeurige voorbeelden): • Hij schettert as 'n akster, ie wordt 'r haoste doof van (Zuid¬wolde). Deze uitdrukking komt verspreid door heel Drente voor, ook met het werkwoord schrowen (as 'n akster). • Dat magie is zo wies as 'n akster = verwaand (Diever). In dezelfde plaats ook: zo dom as 'n akster. • Hai steelt as ain akster (Tweede Exloërmond). • Zoo diefachtig as 'n akster (Borger). • Die vrouw schol as 'n akster (Emmererfscheidenveen). • Brutaol as 'n okster (Ballo). • As een jong wicht aorig lochbont gekleed gung: die is zoo bont as 'n okster (Anderen). • Dat jonge wichie wupt as 'n ekster (Erica). • 't Bint net aksters, woort goed is, door trekt ze hen (Bor¬ger). • Hij schotterde as 'n akster = schaterde het uit (Roderwolde). • Zo gauw as een akster (Nijeveen). • Die jonge vrouwluu kakelt as eksters (Beilen). As je kinderen om een te ingewikkelde boodschap stuurde werd gezegd in o.a. Sleen: aj 'n akster stuur, kri'j 'n bonte vogel weer. Naast de eigenschappen, die uit bovenstaande vergelij¬kingszinnen blijken, bezat de ekster ook een zekere voorspel¬lende functie: Vrogger dachten de meinsen, as de aksters zo schrowden, dat er gauw iene zul starven (Koekange). Dit werd ook weergegeven door Odoorn en Wapserveen. In Zweelo, Gieter¬veen en Ruinen was er in een dergelijk geval onheil op komst. Barger Oosterveld schrijft: as un ekster mit un stroospier um 't bein leup op joe hof, dan kwamp er gauw een doode. Koekange leidt uit het geschreeuw van een ekster iets anders af: as d' akster schrowt, krie'w ander weer. Ir. Vedder van de groep Broekhuizen maakte m.b.t. de ekster nog de volgende opmerking: "aksters worden gemolken, d.w.z. zodra een ekster 2 eieren in zijn nest heeft, wordt er 1 uitgehaald. Elke dag legt de ekster er een ei bij en elke dag wordt er 1 uitgehaald. Dit om uit zo'n nest meer dan 7 eieren (een vol legsel van een ekster) te halen. Het gezegde is, dat men een ekster door te melken zoveel kan doen leggen, dat de ekster tenslotte dood op het nest gevonden wordt. Geen van de leden van onze groep heeft dat laatste echter ooit ondervonden. Trouwens meestal werd door een andere jongen, die van dat melken niet afwist - of mogelijk juist, doordat hij dat wèl wist - dat achtergelaten ei uitgehaald en hield de ekster met leggen op. Als wij thuis op de oprit naar de boerderij een ekster zagen, zeiden we wel: wi'j kriegt visite! De ekster werd gezien als een aankondiger van bezoek. De andere leden van de groep kenden dit niet". Vrij algemeen bekend is het woord ekster voor een jong meisje. Uit het mij ter beschikking staand materiaal kwam alleen ekster als een soort scheldwoord voor de dag, maar uit uw aanvullingen komt een geheel ander beeld naar voren. Ener¬zijds wordt akster of een variant daarvan opgegeven voor een haantje de voorste, een pienter, bij de hand meisje, dat niet op haar mondje is gevallen, maar anderzijds kan het ook een beetje een haaibaai zijn. Dit zijn de twee hoofdbetekenissen, maar daarnaast kwamen er ook nog andere karakteriseringen naar voren. B.v. tenger en dun zoals in Ruinen (och wat 'n fien akstertien) en Stuifzand (een tenger magie wordt wel ies een akstertien enümd). Ook kan het een vlug levenslustig meisje zijn (Pesse) of een haantje de voorste, secreet (Borger). In Oosterhesselen b.v. is ze brutaal en bijdehand, in Ballo parmantig, in Hijken druk en lawaaierig en in Stieltjeskanaal een duveltien. Zuidwolde merkt op dat akster ‘niet bedoeld is als scheldwoord, maar meer een vergoeilijkende bewondering'. In Kerkenveld wordt met een akster niet alleen een meisje aan¬geduid, maar ieder kind dat bijdehand is. Laten we deze rijke oogst aan gegevens besluiten met een gezegde uit Emmer-Compascuum: 't is beter bie 'n kraaie te zitten as bie 'n ekster te wuppen d.i. alsmaar veranderen is niet goed. Bron: Drents Medewerkers Contact

Op zien elfendartigst Vanuit Nijeveen kwam de vraag naar de herkomst van de uitdruk¬king op zien elvendartigst. Tussen het binnengekomen materiaal zaten twee fiches met een mogelijke verklaring, maar ze waren onderling verschillend, zodat een verder onderzoek nodig was. Smilde brengt de uitdrukking in verband met de elfstedentocht ('t is 'n lange weg, de elmsteed'ntochte, dan koo'j deur elm steed'n en dattug grieteni'jn) terwijl Pesse spreekt van elf steden en dertig dorpen. Daar moesten de berichten te voet worden rondgebracht en zodoende duurde alles nogal lang. Bij navraag bleek mij dat de eerste oplossing niet kon kloppen, omdat de elfstedentocht weliswaar langs elf steden gaat, maar niet door 30 grietenijen. Het Fries woordenboek van Waling Dijkstra geeft op dat het misschien is afgeleid "van de 11 steden en 30 grietenijen, waarvan de afgevaardigden niet dan na ruggespraak mochten beslissen" hetgeen blijkbaar een zeer langdurige procedure is geweest. Deze verklaring vindt men echter niet terug in Het Woor¬denboek der Nederlandse Taal (WNT). Daar wordt de uitdrukking in verband gebracht met de weversterminologie in Zuidnederland en als oudste betekenis wordt 'in de puntjes, precies, keurig' opgegeven. De uitdrukking komt in deze betekenis in de 17e eeuw al veelvuldig voor. Navraag bij de heer J. van der Kooi van de Frske Akademy te Leeuwarden leerde mij dat de zegswijze blijkens het materi¬aal voor het Fries Woordenboek in het Fries niet zo oud is. Bovendien verwees Van der Kooi mij naar een artikel in de Vrije pers van vrijdag 14 maart 1947, waar C. Stapelkamp aan de hand van beschikbare gegevens aantoont, dat de betekenis 'precies, keurig' de oudste moet zijn en hij vervolgt: "Kan dus onze spreekwijze haar ontstaan niet te danken hebben aan de langzame behandeling van zaken in de Friese Staten, dan rijst natuurlijk de vraag, waar we haar oorsprong dan wel te zoeken hebben. Verschillende dingen, die ik hier nu niet bij name noemen zal, om niet te uitvoerig te worden, wijzen ons voor een verklaring niet naar 't Noorden, maar naar 't Zuiden, met name naar 't weversbedrijf in Vlaanderen. De kwaliteit, de fijnheid van een weefsel hing daar in de eerste plaats af van 't aantal strengen (gangen) weefdraaden die men als scheringen gebruikte; een stuk van 9 gangen (= 900 draden) heette "nen negenden" , een van 25 gangen was "nen vijf-entwintigsten". Een mooi weefsel maakte men op 30 gangen, maar verder dan 41 gangen kwam men nooit. 't Allermooiste lijnwaad was dus geweven op 41 (30 + 11) gangen. Hieruit nu is 't duidelijk, dat "op z'n elf-en-dertigst" oorspronkelijk betekende: heel mooi, fijn, volkomen in orde, netjes. Uit deze primaire zin heeft zich later die van "langzaam" ontwikkeld; een proces, dat gemakkelijk te begrijpen is, immers wanneer men iets goed, behoorlijk, volkomen in orde wil maken, heeft men er z'n tijd aan te besteden en zo kreeg onze uitdrukking langzamerhand de secundaire betekenis van: lang¬zaam en omslachtig". Opvallend bij dit alles is, dat ook in Drente de beteke¬nissen door elkaar lopen. De betekenis 'langzaam' komt het meest voor. Bij plaatsen als Anderen, Barger Compascuum, Barger Oosterveld, Eext, Padhuis, Stieltjeskanaal, Westervelde en Emmen blijkt uit opmerkingen of voorbeeldzinnen dat op zien elvendartigst duidelijk de betekenis 'precies, netjes' heeft (b.v. Anderen: Bij die luj is alles op zien elvendaartigst d.i. alles tip, top of Barger Compascuum: Hij hef alles op zien elvendartigsten = alles prima voor elkaar of Stieltjeska¬naal: daor hebt ze alles op heur elmdattigst trecht). Samenvattend kan men dus zeggen, dat de uitdrukking uit het zuiden moet zijn gekomen. In het Nederlands is de oor¬spronkelijke betekenis verloren gegaan, maar in Drente is hij nog gedeeltelijk aanwezig. Daaruit wordt dan weer duidelijk dat de bakermat voor op zijn elvendartigst wat Drente betreft niet in Friesland kan liggen, omdat de betekenis 'langzaam' die zou voortvloeien uit de trage behandeling in de Friese Staten niet de enige betekenis is. Bron: Drents Medewerkers Contact

Enter Enter is een woord dat veul veurkomp. Het wordt bruukt bij dieren en een stuk of wat zaken, die ongeveer ien jaor old bint. Zo prot ze van enterpeerd, enterhoen, enterpoter, ente¬rrogge en enteriem. As ik het goed begrepen heb, wordt een dier of vrucht een enter nao 1 januarie nao het jaor waor het in geboren of kweekt is. Een enter huuft dus nog gien vol jaor te wezen, wal ien winter. Dat zit in het woord zölf, want enter is samentrökken oet ien winter. Twenter komp dan oet twie winters. Mor der bint ok enters die older bint en dan bint het kerels (van vrouwlu wordt het nooit zegd) en dat bint dan niet zukke besten. Toen ik de metwarkers vruug of ze zo'n enter wat naoder beschrieven kunden, kwam der van alles veur den dag, mor gien goeie iegenschuppen. Van een enter wuur zegd dat het een zwabberaar en een feestnummer is, iene met roege prooties, waor gien fatsoenlijk woord oetkomp. Het is iene, woor gien stuver fatsoen an is en iene die döt en zeg, waor hij zölf zin in hef zunder reken te holden met een aander. Het is een roege bliksem, die zuk nooit waskert, aaid smerige kleer an hef en een hoop rommel um hoes toe hef. Zien taol is ok niet alles. Hij is gruun en grof in de mond. Wieder is hij nog brutaol, onbeschoft, onverschillig en onberekenbaar. Hij wordt wal vergeleken met een boesbeller, een belhamel, een hufter, een roege plun en een meubel van een vent. Het zal dudelijk wezen dat ien enter niet al disse iegenschuppen het, mor een stuk of wat er van hef hij miest wal. Disse iegen¬schuppen past eigen¬lieks hielmaol niet bij een enterdier en het is opvallend dat een oldere kerel met de naam van een jong dier andud wordt. Onder een enter stel ij je hiel wat aans veur. Dat zult ze in Grollo ok wal zo vuuld hebben, want daor bruukt ze veur zo'n raore kerel naost het woord enter ok onenter, dus iene, die eigenlieks hielmaol gien echte enter is. Bron: Drents Medewerkers Contact

Eten Nao de körtste dag van ’t jaor hew al gauw de kaarstdaogen. ‘Kaarstdaogen’ zegt ze in ’t Noord-Drèents. In Zuud-Drenthe zeggen ze ‘karstdagen’ en op paartie steden in Midden-Drenthe, Zuudoost-Drenthe en de Veenkolonies zeggen ze ok wel van ‘kerstdagen’. De Nederlaandse woorden ‘kerst’ en ‘kerstmis’ worden in ’t Drèents niet zo vaok bruukt. In ’t Drèents worden de kaarstdaogen ok ‘Midwinter’, ‘Hillige Daog’ of ‘Hillige Daag’ neuimd. De kaarstdaogen is de tied van vrede op eerde, van rust zeuiken en van veul en lekker eten met de femilie. Elkeneein kan ’t dan ok waachten om ies wat bezunders klaor te maoken, zoaj ok lezen kunnen in dizze zinnen oet het Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD). - Met kaarstdaogen kriegen wai knien. (Roderwolde) - Mit de karstdagen bakke wij een tulband. (Havelte) - Met de kerstdagen doew een gaanze in de pot. (Stieltjeskanaal) Volgens het WDD kuj in ’t Drèents eten as een dieker, as een dagwarkdöskeder, as een slootgraover of as een törfgraover. Da’s allemaol gien wonder want die mannen dooun zwaor waark en daor kriej flink honger van. Veur mèensen die veul eten en snel eten klinkt waardering deur in ’t WDD. Goenend die traog eten worden anpitjerd. Veur traog eten of met lange tanden eten hef ’t Drèents een koppel woorden: ‘tiezen’, ‘tieskauwen’, ‘kieskauwen’, ‘prilkern’, ‘priegeln’, ‘pleeuwern’, ‘prouweln’, ‘pieuwen’, ‘priemeln’, ‘piemeln’, ‘prieweln’, ‘tieuwen’, ‘liflappen’, ‘miemeln’, ‘mommeln’ en ‘miepen’. Goenend die niet deureten worden ‘piemelkonten’, ‘pleeuwerds’, ‘dauwelkonten’, ‘tieskauwers’ en ‘priegels’ neuimd en misschie hej der zölf nog wel een aander naom veur. - Wat bin ie toch een dauwelkonte, nou hej het eten nog niet klaor. (Beilen) - Een slechte eter an taofel nuum wij wal een priegel. (Odoorn) - Het is zo'n miepertien met het eten. (Oosterhesselen) Mor veur alle ‘dauwelkonten’ en ‘mieperties’ is der eein troost. Langzaom eten schient gezonder te weden as gauw eten.

Smakelijk eten Eten koken schrief wij in het Drèents net zo as in het Nederlands, mor as wij ’t in ’t Drèents zeggen wordt de leste -e van beide woorden vanzölf niet oetsproken. Der binnen een paor stukkies Drenthe waor ze eten en koken in ’t Drèents net even aans oetspreken en ok aans schrieven. Tussen Möppelt en ’t Ogeveine zeggen ze ‘èten kaoken’. De è in èten klinkt ongeveer zoas de ê in ‘crêpepapier’ en de ao ongeveer zoas de o in de kleur ‘rose’. In dat deeil van Zuudwest-Drenthe zeggen ze ok ‘aover’, ‘baoven’ en ‘belaoven’ tegen ‘over’, ‘boven’ en ‘beloven’. - Ha, daor kaokt mij de soep aover. (Ruinerwold) - Hij belaoft wel wat, mar het is gewoon een zuutholdertie. (Kerkenveld) In Padhoes en Schonbek zeggen ze ‘etten kokken’. In die beide plaotsen is de klinker bij wel meer woorden körter as in de rest van Drenthe. Ze hebben ’t daor, net as in Twente, beveurbeeld ok over een ‘leppel’ en een ‘kökken’ en daor zeg ’t grootste deeil van Drenthe ‘lepel’ en ‘keuken’ tegen. - Met een slachterij wuurden de nieren kokt en dan koold op de stoete etten. (Padhuis) - Tussen de del en de kökken haj een beschot. (Padhuis) In het het tiedschrift Onze Taal het al ies een artikel staon over wat of mèensen mekaor toouwèensen as ze begunnen te eten. De reacties gaon van: ‘Here zegen deze spijze Amen’, tot, ‘Laat het niet koud worden’, en ‘Braand de bek veurzichtig’. In het woordenboek van de Drentse Dialecten staon meer as viefhonderd zinnegies met eten, èten en etten, mor jammer genog mor een stuk of wat zinnegies met een eetspreuk. - Smakelijk eten. Insgelieks. (Fluitenberg) - Eet smaokelijk, lu. (Tweede Exloërmond) Bronnen: G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten. Onze Taal; nummer 4 2012.

Fiets ‘t Nederlaandse woord fiets is nog niet zo old. Pas in 1886 komp der een fiets die der ongeveer zo oetzöt as oouze fietsen van tegenwoordig. In Drenthe zeggen ze op de meeiste steden ok fiets, mor de fietse is ok niet onbekend. In ’t zuudwesten van Drenthe, de Veenkolonies en in de veenstreken achter Emmen rieden ze op de fietse. Dèenk mor ies an ’t leeidtie Op fietse van SKIK. Der binnen in ’t Drèents ok nog oldere woorden veur fiets in omloop en die binnen ofkomstig van ’t Fraanse woord vélocipède. In ’t Drèents is dat verbasterd tot ‘fielesopee’, ‘fielosopee’, ‘feliesiepee’, ‘felasopède’ en ‘fieliesipède’. Dizze woorden worden host niet meer bruukt mor de oldere Drenten zullen ze vast nog wel kennen. Hoving zien va was ien van de eersten die een fielesepee har (Sleen). Tegen een gewone fiets wuur in het begun ok fielesepee zegd (Sleen). De Drèentse schriever, journalist en politicus Harm Tiesing was eein van de eersten in Drenthe die een fiets hadden. Tiesing beschref de fiets in zien roman ‘Zien broed verloren’ (een fullieton die in de kraant staon hef tussen 1902 en 1904). Dat boouk geeit over een jongkerel met de naom Hinderk Berlaok. Hij is ies een maol in de kunde kommen met een prachtig wichie met de naom Jaantien Kobbels. Hij wet zeker dat e met heur trouwen wil, mor laoter kan e dat wichie naargens weer vinden. As e dan een fiets kocht hef, kan e heul Drenthe ofreizen en vindt e heur weer in Bentheim, over de grup. Een prachtig boouk daj noe nog makkelk lezen kunnen. Tegen eein die op een fiets zit, zeg wij noe van fietser of wielrenner as e haard fietst, mor Tiesing bruukt veur eein die op een fiets zit nog ’t olderwetse woord fietsjaoger en dat is veurnaom volk, zeg Tiesing. Lees dit stukkie hieronder mor ies: ‘…fietsen zint dingen waor men gien kaolde voeten op krig as men maor gauw van d’eene plaos hen d’aander rid en dan is angiet, waor men veul geld met beschoonegen kan en naachtlozies, umdat men aaltied ’s aovends wer in hoes wezen kan, en waor men zoo’n goed figuur op maokt en zien stand met ophollen kan, want fietsjaogers zint veurnaom volk.’ Een koppel onderdeeilen van een fiets hebben in ’t Drèents aander naomen: In het Drèents van Nörg zitten der speeiken in ’t rad, net as in Geeiten en Eext, mor in Zuud-Drenthe zitten der spieken in. In een klein gebied tussen Diever en Beilen fietsen ze met speken. In Roon en Paais zeggen ze van speiken en van Zuudlaoren tot Valthermond hef een fietsrad spaiken. In het Noord-Drèents zit der een zaodel op de fiets. In Zuud-Drenthe zeggen ze van zadel met een lange aa, en in West-Drenthe (Diever, Smilde etc.)zitten ze op een zaedel met een -ae. Aj eein aachterop hebben, zit die in ’t Noord-Drèents op de pakkiesdraoger. In Zuud-Drenthe zeggen ze van pakkiesdrager met een lange -aa en in West-Drenthe (Diever, Smilde etc.) pakkiesdraeger. As ’t regent en je willen de kleraozie een beetie schoon holden, kuj beter niet op een racefiets gaon zitten, want daor zit gien spotterbred an. Sputtelbred zeggen ze in Slien en omgeving en sputterbred komp in ’t Drèents ok veur. In ’t Nederlaands heeit dat een spatbord. Stuur is in ’t Drèents ok stuur, mor de bel kan in ’t Drèents in de Veenkolonies en in Zuudwest-Drenthe ok een belle weden. Bron: G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten.

Flikkertiesaovend Vanuit de groep Dwingelo kwam de vraag naar de betekenis van het woord flikkertiesaovend en men vraagt zich tegelijkertijd af, of dit woord hetzelfde betekent als het bij hen bekende bokaovend (woensdagavond). Na het verwerken van het binnenge¬komen materiaal blijkt flikkertiesaovend in slechts 11 plaat¬sen in Drente bekend te zijn en wel in vier betekenissen: 1) In Emmen, Stieltjeskanaal, Wapserveen en Westerbork wordt met flikkertiesaovend de avond voor een groot feest bedoeld. In Emmen is het bijvoorbeeld de avond voor de Emder Mark. Wapserveen vermeldt: Hirmit is bedoeld de aomt veur 't volksfeest, waorbij de jongelui mekaer prebeerden te ontmoeten, of ok wel wörren de maegies uut heur huus e fluit um zo een ofspraoke te makeen veur de feestdag ... Stieltjesknaal geeft ook nog een lied op, dat bij "een scharrelaomt veur 'n groot feest" werd gezongen: 'k Heb vanavond vrij flikkeren 'k Heb vanavond vrij af Want wij bint van die Daolerveensen En wij doet het zo mooi Zo mooi, zo mooi al met zo'n(2x) jonge meid in het hooi Zoals vaker voorkomt bij dit soort liedjes, vinden we ook hier een mengelmoes van Nederlands en dialect. 2) In Dalen en Odoorn is het iedere Woensdagavond flikker¬tiesaovend. 3) In Oosterhesselen, Zweelo, Zwiggelte en Sleen worden op flikkertiesaovend de voorbereidingen getroffen voor de gaanzemarkt om Coevorden. Dan "got de jonge al een wicht opzeuken um saam dat feest te vieren" (Oosterhesselen) of "dan zuchten de jongs die gien vaste verkering hadn een meid um met hen 't gaanzemarkt te gaon" (Zwiggelte). 4) Wijster noemt als enige die avond flikkertiesaovend, waarop de ouders niet thuis zijn, de meisjes moesten oppassen en de jongens er op af gingen. Het zou wel eens kunnen zijn, dat we hier te maken hebben met een woord dat alleen in Drente voorkomt, want ik heb het elders niet kunnen ontdekken. Woordenboeken geven het niet op en ook mensen van buiten de provincie, die ik er naar vroeg hadden er nog nooit van gehoord. Voor de verklaring van flikkertiesaovend moeten we uit¬gaan van het Nederlandse flikkeren. Het blijkt, dat dit woord nog niet oud is. Wel bestaat er in de zeventiende eeuw een werkwoord fliggeren, dat weer in verband staat met vliegen. Fliggeren betekent: fladderen, aan komen draven. Door bepaalde invloeden is er een werkwoord flikkeren naast flakkeren ont¬staan. Gegevens uit de talen om ons heen - van nu en uit het verleden - geven aan, dat de oorspronkelijke betekenis van het duo flikkeren-flakkeren "onrustig heen en weer bewegen" moet zijn geweest. Voor wie het interessant vindt, zijn hier enkele van deze gegevens: Middelnederlands flackeren = fladderen, Middelengels flaceren = flad¬deren, Oudnoors flokra = omzwer¬ven, Angelsaksisch flacor = flad-derend. Het zijn, zoals U ziet, allemaal vormen met een a, zoals ook in het Nederlandse flak¬keren. Daaruit blijkt, dat flakkeren ouder is dan flikkeren, maar tevens wordt duidelijk, hoe flikkeren in de betekenis "fladderen, aan komen draven" onder invloed van flakkeren moet zijn ontwikkeld. In flikkertiesaovend zit nog de oorspronke¬lijke betekenis en het is derhalve de avond, waarop de jon¬gens op de meisjes af komen fladderen. Bron: Drents Medewerkers Contact

Gaorenklopper Er lop in Drente een soort volk rond, dat anduud wordt as gaorenkloppers, mor de vraog komp wal op, wat dat non eigen¬lijk zint, gaorenkloppers, In het materiaal veur het Drents Woordenboek zatten een stuk of wat gegevens, waoroet my niet dudelijk bleek, wat non eigenlijk een gaorenklopper is. Daorum hek bij de rondvraog deur Drente ies even infermeerd, wat de lu under een gaorenklopper verstaot en dar zat nogal verschil in. Um ies een paar veurbeelden te numen: iene, die wat ach¬terliek is; een domdriest, onhandig persoon; het is niet te umschrieven, mor het is gien gewone; een lange slungel, die te lui en te lamlendig is, um wat te doen; iene, die kattekwaod oethaalt; lomperd, ok wal onneuzel; een holten klaos; een raore sinjeur, een sjarlefrans, niet ien van de loosten; een loos kereltien, wat an de gemiene kaant; iene, waor gien peil op te trekken is, en zo kuj nog wal een toertien deurgaon, want er is haost gien beschrieving geliek. Ok kwam er nog een historisch verhaaltien binnen oet Meppel, waor een blauwvarver woond hebben möt, die een zeun had, die niet al te snugger was. Tegen die jong wuur een maol zegt: gao toch weg gao-renklöpper en doe had hij in het Nederlands antwoord: Hoe weet u, dat ik garenklopper ben. Gaorenklopper was een ambacht. Het gaoren wuur klopt um het smuu te kriegen en naor mij verteld is, hadden ij veur dat wark niet al te veul harsens neudig en zo zult al die ofgeleide betiekenissen wal in de wereld kommen weden. Bron: Oeze Volk, 1978

Heui en vekaansie Juli is de heuimaond. Het Nederlandse woord ‘hooi’ is in ’t Drèents ‘heui’, in ’t Freeis ‘hea’, in ’t Engels is ’t ‘hay’ en in ’t Duuts ‘Heu’. In Noord-Grunning zeggen ze ‘hooi’, net as in ’t Nederlaands. Het Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD) van dr. G.H. Kocks steeit hartstikke vol met zinnen waor of ’t woord ‘heui’ in veurkomp. - Het overschot van het heui juig e bie mekaor met de peerdehaide. (Tweede Exloërmond) - Heui van oeverlaanden is best heui, mar mit een nat zomer een toere um het binnen te kriegen. (Havelte) Boetendien staon der ok een een koppel saomengestelde woorden met ‘heui’ in ’t WDD zoas ‘heuierspankoek’, ‘heuigienspringen’, ‘heuiwupper’ en ‘heuibarg’. De maond juli wordt niet allennig heuimaond neuimd, mor ok wel oogstmaond. - De oogstmaond is bij oes juli. (Borger) Juli is ok de maond dat de schooulen vekaansie kriegen. Het woord ‘vekaansie’ kuj in ’t Drèents ok tegenkommen as ‘vakaansie’, ‘vakansie’, ‘vekansie’ en ‘vakantie’. Het Nederlandse woord ‘vakantie’, eerder speld met een c , komp oet ‘t middeleeuwse Latien. ‘Vacantia’ beteeikende oorspronkelijk een periode dat der gien rechtsproken wör. In laoter jaoren hef het woord een algemeeinere beteeikenis kregen: vrij van schooul of waark. - Ie kunt wal maarken dat vandaege de vakaansie begunt, de kiender bint jao zo maltaepig. (Diever) - As het wèer zo blif, gaore wij misschien nog een paar dagen met vekansie. (Beilen) Is der ok verschil tussen ‘op vekaansie gaon’ of ‘met vekaansie gaon’? De website www.onzetaal.nl vertelt daj in ’t Nederlaands beide veurzetsels bruken kunnen. ‘Op vakantie’ komp vaoker veur in ’t noorden van Nederlaand en ‘met vakantie’ heur ij meer in ’t zuden van Nederlaand en in België. Der is trouwens ok een beteeikenisverschil. ‘Op vekaansie gaon’ hef meer de beteeikenis argens aans hengaon om vekaansie te vieren en ‘met vekaansie’ kan ok beteeiken daj vrij binnen van waark of schooul, mor daj gewoon bij hoes blieven. In de vekaansie kuj oetrusten, lekker niks dooun. Het Drèents hef een koppel woorden veur niks dooun zoas ‘leeglopen’, ‘umlullen’, ‘pandoeren’, ‘ginnegappen’, ‘lentern’, ‘luiwammesen’, ‘luibuizen’, ‘umklungeln’ en ‘vlinderknippen’. - As boer past het joe niet um daegs bij de weg te liggen vlinderknippen. (Smilde) Bronnen: G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten www.onzetaal.nl

Iegelkaor Iegelkaor is een nuver en opvallend woord. De leste lettergreep kaor valt metien op. En dat was ok het geval mit de streektaaldeskundigen Heeroma, Naarding en Kocks, want zij hebt in het verleden allemaol over de iegelkaor eschreven. De varianten van het Drents kent veul verschillende woorden veur het Nederlandse woord egel zoals iegelvarken, egelzwien, egelzwien, iggel¬varken, stiekelvarken, zwieniegel en zelfs iegelhond en stiekelhond. In al dizze Drentse woorden zit een deel dat stikken betiekent;stiekel, stikkel en iegel. De woorden egel, iegel en iggel koomt van het woord iga dat in oonze Germaanse veurgangertalen ok stikken betiekende. En in alle woorden veur egel zit ok het woorddeel varken, zwien of hond. Behalve in iegelkaor. Hoe zit dat? Een meugelijke verklaring die Heeroma gef veur het woorddeel kaor is dat het stikkelige vel van de gevilde egel gebruukt wordde as kaarde. Een kaarde of wolkamme is een kamme waormit wolwevers de vezels van de wol ontrafelt en evenwijdig legt, zodat er een draod van espunnen worden kan. Het zol kunnen, maar het is misschien wel wat vremd dat een levend biest zien name ontleent an het veurwarp waorveur hij nao zien dood dienst döt. Een aandere opvatting is dat kaor een old woord is veur varken, waorvan nog resties nog terugge te vienden bint in de lokwoordties veur het varken: koer, koer of kor, kor. In dizze lokwoorden herken ie misschien nog het woord keu, het zuud-Drentse woord veur big. Woordenboekmaker dr. Geert Kocks nuumt dit de miest waarschijnlijke verklaring. In het Zweeds wordt een egel igelkott enuumd. Daor herkent men oonze iegelkaor in. Het Engelse woord veur egel hedgehog betiekent letterlijk heggevarken. De Drentse dichter Roel Reijntjes uut Beilen debuteerde in 1959 mit de gedichtenbundel De iegelkaor. Hieronder het titelgedicht. De iegelkaor Umtoe het Elper Heidehoes daor zöt men ieder jaor - de schrik van edder en van moes - zo’n nuv’re iegelkaor Een ballegie met snoet eran met stiekels veur ’t gevaor - och, was ik ok zo’n iegelman… dan weur’k met ’t Leven klaor. Kwaamp ien of aander mij te nao, dan zee’k: ‘mien jong… de groeten!’ en dee ik net as d’iegelkaor: ‘snoet in en stiekels boeten.’ Oet: Roel Reijntjes - De iegelkaor

De Drentse kapper Der binnen een koppel mèensken die heur drok maoken over taolveraandering. Over de verengelsing van de taol beveurbeeld. Een jaor of wat leden meuiken een koppel mèensken heur drok doe ze de naom van de badmeester veraandern wolden in ‘aqua leisure host’. En op de Pabo in Emmen hebben ze noe een ‘Head of School’. Veur veul mèensen een bron van argernis. Taolveraanderingen oet ’t verleden, daor heb wij vaok wat minder muite met. Aj noe beveurbeeld ’t haor knippen laoten, dan doej dat bij de kapper. Dat is op dit moment ’t meeist gangbaore woord veur eein die veur geld joen haor knipt. - Knippen en scheren, zee de kerel tegen de kapper, mor hie was kaol en har gien baord. (Eext) Mor ’t is nog heulemaol niet zo laang leden dat die beroepsgroep heul aander naomen har. In ’t Nederlaands en ’t Drèents woordenboouk kom wij ’t woord barbier tegen. - Oen va is hen de barbier zien haor laoten snien. (Broekhuizen) Barbier komp van ’t Latiense woord veur baord en dat is ‘barba’. In ’t Drèents woordenboouk kom wij ok ’t woord baordscheerder en scheerbaos tegen. Bij die scheerbaos gung ’t der eerder heul aans an toou as vandaog an de dag. Lees de volgende zinnegies oet het woordenboek mor ies: - Ik heurde vrögger van mien vader dat de scheerbaos vreug: op de doeme of op de lèpel? (Meppel) - De scheerbaos zette het mes an op de striekreime. (Barger Compascuum) - Ze gungen naor de stille knippe, en dan was die knippebaos ook vake scheerbaos. (Hoogeveen) Veur ’t Nederlaands en ’t Drèents geldt dat de woorden barbier en scheerbaos verolderd binnen. Der binnen nog wel verscheiden kapsalons die De Barbier heeiten, mor der isj gien kapper die op de vraog wat e veur de kost döt, antwoordt dat e barbier of scheerbaos is. In paartie Afrikaonse en Aziatische landen kuj op straot nog wel barbiers tegenkommen. Smangs binnen ze der dan ok nog schooupoetser bij. Haor laoten snieden en haorsnieder veur knippen en kapper, dat zeg ok vast gieneein meer, al binnen der in Leiden en Rotterdam nog tweei kapsalons die De Haarsnijder heeitten. - As die haorsnieder je het haor knipt, is het gien gezicht met al die hakken en takken. (Odoorn) Het is vanzölf niet aarg dat de meeiste mèensen ’t vandaog an de dag over de kapper hebben in stee van barbier of haorsnieder, mor om nou naor een ‘hairstyler’ of ‘hairdresser’ te moeten… Zinnen met woorden veur kapper: Ik wil even naor de jonkmeulen tou. (Zuidlaren) De olde baos naamp, as hij naor de scheerbaos gunk, altied een dubbeld maotie braandwien mit. (Hoogeveen) Het haor gruit zo vlug an dat ik om de veer weken wel naor de scheerbaos mag Hij is zo drok as een scheerbaos mit iene klaante (Meppel) Bij de scheerbaos wuur hiel wat verhaspeld (Zuidwolde) De klaante zèe tègen de scheerbaos, toe as die een vinnegien ofschèur: Ie wolden zeker kaant wark lèvern. (Ruinerwold) De barbier had het haor zo hakkerig eknipt, het was gien gezichte (Hoogeveen) De barbier scheert mij ok altied de nek uut. Ik moe even hen de kapper hen haorsnien (Sleen) Wat hef die kapper mij slecht knipt (Sleen) Zij giet geregeld hen kapper um het haor te laoten krullen (Ruinerwold) De kapper luit 'n koefie staon (Roderwolde) Jan mot even hen te knippen mörgen, as kapper lös is Ie mugt wel ies naor de kapper (Noordscheschut) De kapper hef mij de baord even ofdaon (Sleen) Hij had naor een slechte kapper ewest, het haor was zo raar of ekibberd (Hoogeveen) Met dat piekhaor kan de kapper ok niks begunnen (Balloo) Ik bin hen de kapper west, der is een beste pluk ofkommen (Sleen) Stonties moe'k nog even hen de kapper (Zweelo) Het is ongeliek verdield: een grösmeier mag wel op de stoppel pissen, mar een kapper niet. (Kerkenveld) bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Hoounderfraans en kippeduuts ’t Nederlaandse woord ‘kip’ hew in ’t Drèents een koppel verschillende woorden veur. ‘Kip’ wordt bruukt in Noord-Drenthe en in ’t zuudoosten van Drenthe. In ’t zuudwesten zeggen ze ‘kiepe’ en in de Veenkolonies ‘kibbe’. - Hij löp as een kiepe die het ei niet kwiet kan. (Ruinerwold). - Hij prat as 'n kip zunder kop. (Peize) ‘Tuten’ wordt ok zegd tegen kippen. In de Veenkolonies zeggen ze ‘tute’ of ‘tude’. - Hej de tuten ok al wat grit geven? (Gieten) De woorden ‘hoen’, ‘hoon’, ‘hooun’ en ‘houn’ worden in ’t Drèents ok bruukt veur de kip, mor meeisttied in ’t meervold. Roegweg wordt ‘hoender’ bruukt in ’t zuden van Drenthe, ‘hoonder’ rond Beilen, Hieken en Diever, ‘hoounder’ in dörpen as Geeiten, Eext en Nörg en ‘hounder’ in Paais, Roon en de Veenkolonies. - Aachternao kaokeln de hounder. (Roderwolde) De ‘haon’ tred de hoounder. De Noord-Drentse ‘haon’ is in Diever, Dwingel en Vledder een ‘haene’, in de veenkolonies een ‘haone’, in zuudoost-Drenthe een ‘haan’ en in zuudwest-Drenthe een ‘hane’. - De haene is de baos, as de henne van huus is. (Dwingelo) - Zeuven hounder en een haon, daor kan een boer niet van bestaon. (Rolde) - Ze binnen zo fien, de haone mag zundags nog nait bie de hounder in het hok. (Valthermond) Een ‘hanenbietershoek’ is een stee waor löslopende haonen van buren mekaor tegenkommen, mor ok een spreekwoordelijke plaots waor mèensen wonen die vaok ruzie met mekaor hebben. - Die komp oet een hanenbietershoek. (Sleen) - Wij hebt hier in Rool ok een haonebietershoouk. (Rolde) In Geeiten is der een straot die ok officieel zo heeit. As eein ondudelijk of onverstaonbaor prat, dan wordt der in ’t Drèents zegd, hij prat ‘hoenderfraans’ en ‘kippeduuts’. - As ain klain kind begunt te praoten, den is het almaol hounderfrans. (Valthermond) - Dat is hoonderfraans en kippeduuts. (Hijken) Da’s Drèents veur het Nederlandse koeterwaals. Da’s praot die veur een aander niet te verstaon is. Het woord ‘koeterwaals’ is ofleid van het Duutse ‘Kauderwelsch’. Meugelijk is dat woord een verbastering van ‘Churer Welsch’, dat wil zeggen, de Romaanse taol die der in Chur in Zwitserland sproken wordt. ‘Welsch’ (en in België Waals) was eerder ‘t algemene woord veur een Romaanse taol; in Chur is dat het Reto-Romaans. Dat was bliekbaor een taol die veur aander volk totaol niet te verstaon was. In het Engels zeggen ze tegen koeterwaals trouwens ‘double dutch’ of ‘gobbledygook’. bron: dr G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Knikkers Verspreid over Drenthe hebben knikkers die der verschillend uitzeein, ok verschillende naomen. Verspreid over Nederland binnen der honderden, misschie wel doezenden knikkernaomen. In het Woordenboek van de Drentse Dialecten kuj lezen: - Een kuie of spaker is een dikke stienen knikker. (Hoogeveen) - Een knaster is een gebloemde glaezen stuiter (Dwingelo) - Ien stuiter ruilen veur vief knikkers? (Klazienaveen) - As wij an het koepie pikken waren, deden wij dat met een stienen pikker. (Borger) In de jaoren vieftig waren der lichtkans mor tweei soorten knikkers: pikkers (van glaas, dikken en kleinen) en knikkers (kleine knikkers van klei of leeim). Met die knikkers en pikkers wör het volgende spellegie speuld. Der wör een streep trokken. Tweei, dreei of veer knikkerspeulers gooiden heur pikker naor de streep, ok wel de meet. Wel zien knikker het dichtste bij de meet lag, much begunnen. De speulers legden elk tweei knikkers van klei in een rondtie in ’t zaand. Met de pikker mussen ze perberen om de knikkers oet het rondtie te pikken. Wel dat as eerste lukte, won de knikkers. In de Achterhoek heeitte de knikker van klei een pottebakker en heur pikker van glaas heeitte daor knikker. Een grote knikker van glaas was in Gelderland een stuiter. Een witje was een witte knikker met kleurties derop en een stuiterwitje was de grotere breur van het witje. Op paartie steden in ‘t Grunningerlaand heeitten de stuiters dorrels, de witjes waren presto’s en een stuiterwitje was een prestodorrel. Zowal in Gelderlaand as in Grunning weur in een koelegie knikkerd. Tweei speulers deden evenveul knikkers op en mikten die knikkers naor een pottie. Wel de meeiste knikkers in het pottie mikt had, much begunnen. Wel de leste knikker in het pottie mikte, won alle knikkers. Dat wordt pottiepikken, pottieknikkern of pottiengooien neuimd. Zu’n knikkerpottie hef in Drenthe verschillende naomen: knikkerkuultien, knikkergattien, knikkerkoelegien, knikkerkoeltie of knikkerdobbegie. Om gien knikkers te verleeizen, wörden de knikkers in een knikkerzakkie stopt. In het Drèents heeit dat knikkerpuut (Zuidoost- en Midden-Drenthe), knikkerbuul, een knikkerpong (Zuidoost-Drenthe) of een knikkerpude (Veenkolonies).

Liegen, laigen, leeigen of legen? Meeisttied hebben warkwoorden en de personen die dat waarkwoord oetvoeren in ’t Nederlaands en ok in ‘t Drèents dezölfde klinkers. Eein die fietst is een fietser, eein die rookt is een roker, eein die an ’t schrieven is, is een schriever. Daorom is ‘t èengelijk wel een beetie vrumd dat ’t Nederlaandse waarkwoord ‘liegen’ en degene die lög, ‘de leugenaar’, een aander klinker hebben (ie - eu). Wel lög is in ’t Nederlaands dus een leugenaar, in ’t Drèents kuj wel een liegerd of een leigerd weden, mor leugenaor en leugenaar kommen ok veur. Aander woorden die in ’t Drèents bruukt worden om an te geven dat eein lög binnen leeigbeeist, een leugenbiest, een leugenkalf, een leugenpèense, een leugenzwien of een leugenpuil. In oouze buurtaolen Duuts en Engels is de klinker van ’t waarkwoord leeigen en de persoon die lög wel ’t zölfde. In ’t Duuts zeggen ze ‘lügen’ tegen leeigen en ‘der Lügner’ tegen de leugenaor. In ’t Engels is leeigen ‘to lie’ en de leugenaor is een ‘liar’. In ’t Zuud-Drents zeggen ze liegen. Legen wordt zegd in de omgeving van Diever en Beilen, leeigen in mien Drèents van Nörg, mor ok in Geeiten en Eext en leigen in de kop van Drenthe. Laigen zeggen ze an de grèens met de previncie Grunning langes. Mor ’t mooie van ’t Drèents is dat aj dit waarkwoord vervoegen ’t in de daarde persoon enkelvold in zowat aal Drèentse plaotsen ‘hij lög’ wordt. Der binnen nog een stuk of wat waarkwoorden die net zo vervoegd worden zoas beveurbeeld geeiten en vleeigen. As eein lög, kuj ’t meeisttied zeein, teminnen aj naor dizze prachtige spreekwoorden met leeigen kieken: - Hij kan leigen, het dampt hom onder de pet vort. (Zuidlaren) - De kèrel leug dat e zwart weur, dat dee e. (Sleen) - Hij lèug det hij scheel kik. (Ruinerwold) Ik weeit niet of dieren ok leeigen kunnen, mor in ieder geval kuj in ’t Drèents volgens ’t woordenboouk leeigen as een raof, een zwien, een biest en een hond, mor ok as een daif, een kruudkremer, een ketter of een scherenslieper. Der binnen meer spreekwoorden met leeigen: - Zij liegt niet, maar zij koomt mit de waorheid te körte. (Hollandscheveld) - Leugens hebt korte beinen. (Barger Oosterveld) - Hij lög zo hard, dat der kan gien peerd tegen lopen. (Fluitenberg) Een goeie raod: Je kunnen beter leeigen as vleeigen en dat beteeikent daj beter een leugen vertellen kunnen as daj ontslaogen worden. bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Melk en zoepen In Drenthe neuim wij ‘de witte motor’ in de meeiste plaotsen melk, net as in ‘t Nederlands. In ’t Noorden rek wij de letter e in het woord melk wel een beetie, het liekt of wij Noord-Drenten mèelk zeggen. In Eext komp mölk veur. In ’t zuden van Drenthe wordt ’t oetsproken as mellek. Mèelk en mellek binnen niet volgens de officiële schriefwieze van het Drèents. - Die koe gef een beste plump melk. (Fluitenberg) - De boer hef tweei emmers met mölk an het juk hangen. (Eext) An de Duutse grèens langes, in plaotsen as Barger-Compas en Nei- Schoonebeek komp naost de oetspraok melk, ok malk veur. Al neuimt dr. G.H. Kocks dat in zien Woordenboek van de Drentse Dialecten al verolderd, der staon toch nog een stuk of wat zinnegies met malk in het WDD. - Körstebrij wordt maakt deur een plak stoete in de heite malk te brokkeln. (Barger Compascuum) - De malk is al wat zoer worden. (Nieuw-Schoonebeek) In de taolen van oouze buurlanden kommen der nog aander klinkers om de hoouk kieken. In ’t Duuts is ‘t’ Milch’, en dat wordt oetsproken met een ie. In ’t Engels is ‘t ‘milk’, oetsproken met een i van ‘pit’ en in ’t Freeis is ‘t ‘molke’. In ‘t Platduuts is ‘t ‘melk’. Melk wordt ok bruukt as geneesmiddel bij verkoldens, zo blik oet het WDD. - Hiete melk met anieszaod der deur kookt is hiel best aj kolde te pakken hebt. (Smilde) En as kinder de mezzels hadden dan kookten ze schaopekeutels in melk en dat mussen de kinder dan opdrinken. Oj daor noe veul beter van worden? Aj melk heeit maoken, komp der vaok een vlei op. Paartie lu kunt zuch der wel veur schudden, mor je hebben ok goenend die vinden een vlei op de melk of in de kovvie wel lekker. Een vlei, ‘vlaai’ of ‘vleie’ wordt in aander deeilen van Drenthe ‘fleum’, ‘fluum’ of ‘flume’ neuimd. ‘Karnemelk’ kan in het Drents veurkommen as ‘kaarnemelk’, ‘karemelk’, ‘karmelk’ en ‘karremelk’, mor in Noord-Drenthe, op de Hondsrug en in de Veenkolonies wordt ’t zoepen neuimd. - Wij hebt wat zoepen van 't febriek kregen. (Vries) En het woord zoepen kan ok weer veul drinken beteeiken. Mor da’s weer een heeil aander chapiter.

Nettiese en neppe Kuj zeggen: ‘Dat is een neppe Rembrandt?’ En is de vraog: ‘Is dat een echte of een neppe?’ taolkundig juust? De Taaladviesdienst van ’t Genootschap Onze Taal gaf as antwoord: Volgens de meeste woordenboeken is 'nep' een zelfstandig naamwoord, en kan het voorkomen in samenstellingen: 'neptelefoon', 'nep-Gucci'. Alleen de grote Van Dale (2005) neemt 'nep' als bijvoeglijk naamwoord op, met de vormen 'nepper' en 'nepst' erbij. We mogen dan aannemen dat ook de verbogen vorm 'neppe' mogelijk is. In de praktijk wordt die in elk geval vrij vaak gebruikt. We zouden dit zeker niet fout noemen, maar wel spreektalig, en daardoor is het in geschreven tekst informeel en niet neutraal. Het Drèents hef een stuk of wat bijvoeglijke naomwoorden die in ’t Nederlaands niet bestaon. De bekendste is nettiese dat wij in ’t Nederlands nette neuimen zulden. In de Zuudwest-Drèentse vertaoling van de heer H. Slot van het boouk Veraandern van locht van Rink van der Velde kuj lezen over een ‘nettiese huusholding’ en een ‘nettiese wedeman’. - 'Och herik,' krimmeneert Foekje, 'no dacht ik daw een nettiese huusholding kregen, en nou hew de hond al bij oons op bedde.' - Veur Klaske was ok al een oplossing bedacht. Een nettiese wedeman mit twei kiender zul heur vraogen. De bijvoeglijke naomwoorden ‘dubbeliese’ en ‘kwartiese’ die beteeiken; met de weerde van een dubbelie of kwaartie, en het woord ‘meterse’ met de beteeikenis met de lengte van een meter binnen der ok veurbeelden van: - Een meterse vreding. (Dwingel) - Een meterse hond. (Gieten) - Vroouger nam mien moouder een dubbeliese koouk met as ze oet gaasten gung. (Norg) - Vraog is wat een kwartiese koeke kost. (Dwingelo) Met de komst van de euro hew de dubbelies en de kwarties omsmolten en ok de taol die bij die geldstukken heurde, verdwient langzaoman, omdat de jeugd niks aans kent as de euro. Tieden veraandern, ’t is niet aans. Bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Oerkenblad en bloedvin Oerkenblad en bloedvin hebt mit mekaar te maken. Oerkenblad is de hondsdraf, maar anderen noemen de weegbree ook oerkenblad. Zoas uut onderstaonde zinnen blek wordde het oerkenblad gebruukt as remedie tegen lichamelijk ongemak as zweren, bloedvinnen en negenogen. - Mien breur hef wel ies ringvuur had. De dokter kun hum niet helpen. Hij hef er toen een oerkenblad op edaone en het knapte op. (Ruinerwold) - Oerkenblad gebruukten wij tegen zweerderije. (Broekhuizen) - Een oerkenbladtien op een zweertien leggen, dan trök de voeligheid er uut (Ruinerwold) De Drentse dichteres Gré Seidel-Broekhuizen hef der jaoren leden een gedicht over schreven, nee, zij hef zölfs heur debuutbundel ernaar vernoemd. Oerkenbladties An de boswal, langs het padtien, greuit het kleine oerkenbladtien, hoewel eeuwen bint vergaone, of 't er altied hef estaone. De blauwe bloempies an het staaltien, vertelt een oerold volksverhaaltien; onopvallend tussen ’t grös döt 't zien kleine hartien lös. In het nederige blad, hef het altied krachten had, want ze trökken alle zeer, zèe men vroeger, uut een zweer. In het olde Drèentse laand heurt de oerkenblatties plaant umdat 't onbewust verwoordt oenze eigen Drèentse aord. Gré Seidel-Broekhuizen - oet de bundel Oerkenbladties

Pet ’t Is al heul wat jaoren leden dat het dialectmaandblad Oeze Volk veur ’t eerst oetgeven wör. Het was het eerste tiedschrift dat zowat heulemaol in het Drèents schreven was. De eerste redactie bestun oet de schrievers Hans Heyting, Gerrit Kuipers en Gerard Nijenhuis en die wolden in het eerste nummer daolijk even zeggen dat ze gien concurrent weden wolden van aander bladties en kraanten. Met een mooie metafoor wör het Maandblad Drenthe bestempeld as een ‘hoge zieden’ en Oeze Volk als een ‘zieden pettien’: 't Maondblad Drenthe is veur 'n koppel lezers - ok veur oes - veul weerd en wij laot het in die weerde. Maor d'r bint ok maensken - wij ok - die geern een gewoon stukkie leest, dat neet zo stoer opzet is en zo geleerd. Daorveur geef wij dit blad oet. ’t Maondblad Drenthe is 'n kraant met 'n hoge zieden op, wij holt meer van ’t zieden pettien. Elk mot maor opzetten wat hum 't beste dunkt. Zie bint beide neudig en naost mekaor kunt ze 't good doon an oeze Drentse kapstok. Het Maondblad Drenthe is der ok met met oetscheiden en ok Oeze Volk is der niet meer. Oeze Volk wör toendertied karakteriseerd as een zieden pettien. En dat woord pet is in de varianten van ’t Drèents interessant genog om ies wat beter te bekieken. In het Drèents wordt ‘pet’, ’pette’ en ‘pedde’ zegd. Pet zeggen ze in Noord-Drenthe, in Midden-Drenthe, op de Hondsrug en in Zuudoost-Drenthe. Het Zuudwest-Drèents hef net as de taol van Beilen nog aal de olde slot-e achter woorden as ‘pette’, ‘musse’ en ‘pitte’. In plaotsen as Erica, Klazienaveen en Nei-Amsterdam in de zuudoostelijke venen zeggen ze ok ‘pette’. In Roswinkel en Emmer-Compas zeggen ze ‘pedde’, net as in een groot deeil van Grunnegerlaand. Bij ’t bidden geeit de pet van de kop en daorom wordt bidden ok wel ‘even in de pet kieken’ neuimd of ‘even achter de pet’. De pet kuj ok in een koppel Drèentse oetdrukkings tegenkommen: - Die hef de pet ok aordig achter op de kop. (hij is dronkend) Sleen - Hij kan de pet opholden bai ’t haorknippen. (hij is kaol) Eexterveen - Hai lat zuk nait achter de pedde kieken. (hij gef hum niet bloot.) Valthermond - Dat is praot as een pet. ( praot van niks) Norg Het Woordenboek van de Drentse Dialecten kent ok nog een aander woord veur pet en dat is ‘kiep’. - Rek mij de kiep even an, het is kold an de kop. (Hijken) - Wat har die 'n raor kiepsien, ...kiepien op. (Sleen) bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Ploeg Het Nederlandse woord ‘ploeg’, een landbouwwarktuug, kan in het Drèents met veer verschillende klinkers veurkommen. In ‘t zuden van Drenthe zeggen ze ploeg met een lange oe. In de omgeving van Beilen en Diever wordt ploog zegd. In Nörg, Anloo en Eext is ‘t een plooug en an de grèens met Grunning langes is ‘t een ploug(e). - Ontginnen deden ze vrogger mit acht pèerden veur de ploeg. (Hollandscheveld) - Vrouger luipen wie daogenlaank achter de plouge. (Emmer Compascuum) - De draegpenne van de ploog rustte de boom van de ploog op, daor kuj hum mit verstellen. (Wapse) Het Noord-Drentse ploug liekt veul op het Engelse woord ‘plough’ daj oetspreken as ‘plow’ en zo schrieven ze het in Amerikao. Een heeil aander Engels woord dat èendigt op gh is ‘enough’, femilie van oous Drèentse ‘genog’. Mor vrumd genog spreek ij dit Engelse woord oet as ‘ienof’. Het Drèentse woord ‘roeg’ is femilie van het Nederlandse woord ‘ruig’ en het Engelse ‘rough’. En dan kuj mooi zeein dat taolen mekaor beïnvloouden. Onder invloed van de f-klank an ‘t èende van ‘enough’ en ‘rough’ spreken ze in Namibië het Engelse woord ‘plough’ oet as ‘plof’. En met de plof bin wij weerom in ‘t Drèents. Een plof is een brommer en die wordt zo neuimd om zien geluud, al zeden ze der ok wel reutel(t)ie tegen. - Nao de oorlog kwammen de reutelties in de moede. Doe wuur het een plof en non is het een brommer. (Sleen) - De plof knapte de straot langs, de kwaojong har de demper der oet haold. (Eext) Bronnen: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten Drentse encyclopedie

Psalm 119 Het woord psalm is in het Nederlands en het Drents overeneumen uut het Latijn en het Grieks. De psalmen (in het Drents ok wel psalms) bint de150 liederen die as in het Olde Testament op-etiekend bint. In een paar varianten van het Drents is een biezundere rol wegelegd veur psalm 119 die nogal wat langer is as de aandere psalmen. De naam psalm 119 wordt daorumme ook wel gebruukt veur iene die as arg groot is: - Dat is zo'n lange vent, het is net psalm 119. (Hijken) In het zuudwesten van Drenthe wordt psalm 119 ok gebruukt veur een lange weg, waoras gien ende an lek te komen, zoas de Braombargerweg van Karkenveld naor Slagharen. - Braombargerweg nuum wij psalm 119. (Hollandscheveld) Mar ok op aandere plekken in Drenthe hebt ze het over Psalm 119 : - As ij van Börger naor Raol fietsten, kunden ij net psalm 119 zingen. (Borger) Bron: Vraog & Antwoord

Scheuveln, taoibaoien en schotsielopen De rayonhoofden hebt gien Elfstedentocht oetschreven. Het is daon met het vreeizen. ‘Vreeizen’ wordt zegd in ‘t Drèents van Nörg tegen het Nederlandse woord ‘vriezen’. In Zuud-en Midden-Drenthe is ‘t ‘vriezen’ met een wat langere ie-klank as in ‘t Nederlands. In Noord-Drenthe en in de Veenkolonies zeggen ze ‘vreizen’ en ‘vraizen’. Het Nederlandse ‘het vriest’ is overaal ‘het vrös’ in het Drents. Allennig in de Veenkolonies zeggen ze ‘het vrust’. - As het deur blef vriezen, wordt hier nei week ringsteken op het ies holden. (Hooghalen) - Het loert in de lucht, het kan best begunnen te vraizen. (Valthermond) - Het vrös as een bakstien. (Valthe) Tegen het Nederlandse woord ‘schaatsen’ zeggen de meeiste Drenten scheuveln of scheuvellopen. In Zuudwest-Drenthe zeggen ze volgens ’t Woordenboek van de Drentse Dialecten gien ‘scheuveln’, mor ‘schaatsen’, ‘schaatsenlopen’, ‘schaanslopen’ en ‘schaansrieden’. - Miestenparts koomt er ongelukken bij het schaatsenlopen. (Kerkenveld) - Ieder jaor gaow nog wel een keer schaanslopen. (Elim) Een winterspellegie daj misschie eerder wel ies daon hebben is het lopen en springen op dun ies om het kapot te maoken. In Drenthe bekend onder de naomen ‘taoibaoien’, ‘taoilopen’ en ‘iesie taoien’. - Taoilopen is lopen over zaacht ies; dat golfde veur oe oet. (Dwingelo) - Jonges, het is daoi, gaoj mit iesietaoien? (Hollandscheveld) Nao het iesietaoien, as het ies in stukken in de sloot lag, koj van iesschots naor iesschots lopen en springen naor de overkaant. En je mussen dat wel rap dooun, want aans haj natte voouten. En aj met een kletspoot of een kledderpoot in hoes kwamen, dan kreej de baord der of vanzölf. Ik ken dat as ‘schotsielopen’, ‘wakkielopen’ en ‘krakkielopen’ mor in het Woordenboek van de Drentse Dialecten kuj der nog aander woorden veur vinden: - As de winter zowat veurbij was, gunge wij schaoltie lopen op een niet te diepe sloot. (Ruinerwold) - De jonges waren an het schollegien trappen. (Hoogeveen) Bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Schoefiesloerder Een ‘uitvreter’ neuim wij in het Drèents een schoefiesloerder of schoefiesloper. Het is eein die op een koopie oet is. Wij zeden eerder ok schoefiesloerder tegen eein die met voetballen altied dicht bij ’t doel staon gung en dan gauw een makkelijk doelpunt meuik. Het woord schoefie(n) steeit ok in hetwoordenboek met de beteeikenis ‘veurdelig koopie’: - Die lop altied op een schoefien, die wil het liefst alles veur niks hebben. (Weerdinge) - Hie löp op schoefies. (Sleen) - Eine die altied op een aander zienen lop, is een schoefiesloerder. (Roswinkel) ‘Op een schuifje lopen’ steeit ok in het Nederlandse woordenboek Van Dale. Der steeit bij dat het gewestelijk veurkomp. In Grunning en Drenthe, mor ok in de kop van Noord-Holland. Het Drèentse schoefien is femilie van het Nederlaandse warkwoord schuiven dat bruukt wordt in de zin ‘Schuift het ook wat’ in de beteeikenis ‘Krieg ik er ok geld veur?’ In de schatkamer van de Nederlandse taal, zoas de website van de INL www.inl.nl neuimd wordt, vin ie dit bij het woord schuif: ‘Datgene wat aan spijs of drank iemand door een ander wordt toegeschoven, wat er bij iemand afvalt. Thans alleen nog in enkele uitdrukkingen.’ Het Drents hef nog aander woorden veur eein die op kosten van een aander leeft. Opvreter beveurbeeld: - Zij bint allenduvel geliek; het bint allenmieter opvrèters. (Fluitenberg) En op schobberdebonk lopen beteeikent ok ongeveer ‘tzölfde as op een schoefie lopen: - Der binnen van die mensken, die wat ofstrunen, die lopen op schobberdebonk. (Peize) - Sommigen loopt op de schobberdebonk en vangt ok nog wal is wat. (Schoonebeek) Bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Schötteldoel en platentonte De Zuud-Drentse schötteldoek, schöddeldoek en skötteldoek en de Noord-Drentse schutteldouk of schötteldouk is een vaatdoek en die wordt overal veur gebruukt. De vieze bekkies van de kiender wordt der mit schoonemaakt, maar ok het zwilk op de taofel wordt der mit epoetst. Marchien Bekkering-Duiker hef der een hilarisch Drents gedicht over eschreven, waarin alle eigenschappen van de schötteldoek an de orde koomt. As iene der slecht uitzöt, dan zegt ze dat e een gezichte hef as een schötteldoek. En schötteldoek is ok een scheldwoord veur een slap persoon. Een platentonte is in het zuudwesten van Drenthe een olde doek um de haardplaate te schoeren, maar ‘t is ok een scheldwoord voor een slordige vrouwe. In aandere delen van Drenthe wordt de platentonte een heerdlap of een hèerdvodde enuumd. - Mit een platentonte en wat kachelpoets was de plate zo weer glad. (Elim) Hierunder het gedicht De Schötteldoek van Marchien Bekkering-Duiker. Mit de schötteldoek giet ’t wel ies raar heer ’t is vake een gegleer en gesmeer De jongern die zult er wel niet veule van weten En de oldern die wilt ’t weer ’t liefste vergeten. Mar ik wil oe geern uut de doeken doen Wat aj mit de schötteldoek allemaole kunt doen. Het begönt ’s morgens al vro mit ’t wark bij de heerd Dan is de schötteldoek al dalijk veule weerd Want oen haanden wordt voel van ’t roet en de as En hoe kriej ze weer schone as der gien schötteldoek was Dan muuj koffie klaor maken, de melkers koomt weer De kiender koomt van bedde of Ootien stiet op Allemaole gauw de schötteldoek um de kop. Dan muut de kiender hen de schoele, ’t is onder de neuze nog glad, Even de schötteldoek en ze koomt weer netties op pad Komp de boer ’s middags weer, hef e wat mes an de haanden De piepe is wat voel, wil ook niet best braanden Even onder de pompe, dan is ’t dikste derof En de schötteldoek dreugt alles netuurlijk of. Jan komp van de schoele, hef een bloedneuze kregen Kleine Henderkien möt een flurt modder ofvegen Klaosien hef een dooie moes ien de haand Mar de schötteldoek mak alles weer netties an kaant Bah de vliegen hebt aoveral stippies op edaon Daor möt de schötteldoek ook even aover gaon. Manlu bint veur ’t eten een borrel gewoon Even de schötteldoek deur de glassies en die bint ok weer schoon Kriej ’s aovends vesiete of op zoe’n dag as neijjaor Mit de schötteldoek bi’j de hele dag klaor Dan muuj de taofel ofwassen, zo as det giet Oei meensen wat is det water ja hiet Goed poesten en blaozen tegen de schötteldoek an Da’k hum veur ’t ofdreugen goed uutvringen kan. De domeneer komp op huusbezuuk en die man Die doei gien daags koppien mit koffie an De zundagse koppies die kunt ammit wel stoffig wezen Ok dizze kwaole kan de schötteldoek genezen Zo giet det mar deur töt ’s aovends nao ’t eten De stoelen bint wat besmeerd det muuj ook niet vergeten Dan begunt ’t poppien te reren, de pisdoek is voel Mar de schötteldoek reinigt de hele boel. Wilt kiender niet lustern, manlu past niet op Kriegt ze even een klets mit de schötteldoek um de kop En bij winterdag kuj vake heuren De schötteldoek die is oens op de taofel bevreuren. Zo binne wij mit de schötteldoek de dag ies rond egaon Is iederene hen bedde, dan is ’t wark daon Op ’t blokkien mit kopspiekers hangt de schötteldoek en hij wacht Töt ’t wark weer begunt nao de rust van de nacht.

Stelen Het Nederlandse warkwoord stelen is in de meeiste plaotsen in Drenthe ok stelen, al spreek wij in ‘t Drèents de leste e van stelen niet oet. In Zuudwest-Drenthe komp ok stèlen veur. - Och, een paar appelties gappen uut de tuun van de buurman, dat nuum ik echt niet stèlen. (Meppel) Eein die steelt of stolen hef is een deeif. ‘Stolen’ is het voltooid deelwoord van stelen in het noorden van Drenthe en in de Veenkolonies. In het zuudoosten en midden van Drenthe zeg men ‘steulen’ en in het zuudwesten ‘esteulen’ of ‘estèulen’. Het Nederlaandse woord ‘dief’ is in het Drèents van Zuud-Drenthe naor Noord-Drenthe ‘dief’, ‘deef’, ‘deeif’, ‘deif’. In de Veenkolonies an de grèens met Grunningen langes zeggen ze ‘daif’. Het woord hef dezölfde verdeeiling as beveurbeeld de Nederlaandse woorden ‘vriezen’ en ‘liegen’. Het Drèents bruukt veur de Nederlandse dief ok wel ‘steler’, ‘steelderd’ en ‘steellappe’. - Een die gapt, is een steelderd. (Drouwen) - Die stèellappe gapt, wat hum veur de handen komp. (Elim) Het Drèentse woord ‘steeldief’ combineert de dief en ‘t stelen. Net as ‘t Nederlandse woord ‘diefstal’ dat in het Drèents ‘stelerij’ of ‘stelerije’ weden kan. - Dat binnen daor zukke steeldaiven. (Valthermond) - Zie beschuldigt hum van die stelerij. (Oosterhesselen) As een ‘steeldeeif’ pakt wordt deur de plietsie kan ’t gebeuren dat e in de gevangenis komp, in ’t Drèents ok wel de ‘bak’ of het hondegat, mor aj in Drenthe zeggen dat eein in Veenhoezen zit, dan wet ok elkeneein dat e in de ‘petoet’ zit. - Ie kunt beter nou in de cel kommen as daj vroeger in het hondegat kwamen. (Hijken) - Hij mut in Veenhuzen een paar maond opknappen. Een aander Drèents woord veur gevangenis of èengelijk meer een arrestantenlokaol is ‘polhokkie of pollenhokkie’.

Taart of taort Een gebakkie kan ok een vies of een maal zaokie weden. Kiek mor ies naor dizze zinnen in het Woordenboek van de Drentse Dialecten: - Doe zij in de kraom mus van een jong oet Zweel, wol hij heur niet hebben en toen bleven de olden met het gebakkie zitten. (Beilen) - Ze harren op de stoepe escheten, een vies gebakkien. (Ruinerwold) Met de dubbele beteeikenis van gebakkie in ‘t achterheufd zuj op een verjaordagsfeesie toch eerder een taortie prissenteren as een gebakkie. In het Drèents is der trouwens wat vrumds an de hand met het woord ‘taort’. Hierunder een oetleg met een umweggie: De Nederlandse woorden ‘laten’, ‘daar’, ‘zwaar’, ‘klaar’, ‘gaan’ en ‘staan’ hebben in alle varianten van het Drèents de karakteristieke ao-klaank: ‘laoten’, ‘daor’, ‘zwaor’, ‘klaor’, ‘gaon’ en ‘staon’. Een groot aantal aander woorden hebben in het noorden en midden van Drenthe en in de veenkolonies ok een -ao zoals ‘naogel’, ‘kaomer’, ‘maoken’ en ‘raor’. Die woorden hebben in het Nederlands en in het zuud-Drents een -a- (‘nagel’, ‘kamer’, ‘maken’ en ‘raar’) en in West-Drenthe hebben dizze woorden een -ae (‘naegel’, ‘kaemer’, ‘maeken’ en ‘raer’). Deze ao-aa-ae-verdeling bij een groot aantal woorden is eein van de belangriekste taolgrenzen van het Drèents. Der binnen mor een paor woorden die van dizze regel ofwieken en het Drèentse woord ‘taort’ is der eein van. De Nederlandse ‘taart’ kan in ‘t Drèents ‘taort’, ‘taorte’, ‘taorde’, ‘taart’ en ‘taarte’ weden. Het Noorden zeg taort, percies waj verwachten muggen. In de Veenkolonies zeggen ze ‘taorde’ of ‘taorte’, ok niet vrumd. In het zuudwesten van Drenthe zeggen ze in Hoogeveen en Hollaandscheveld en omgeving taarte, dat is ok heeil gewoon, mor in Rune en Runerwold zeggen de mèensen taorte, en da’s vrumd want met dit soort woorden binnen Rune en Runerwold meeisttied geliek an Hoogeveen en omgeving. In het westen van Drenthe, beveurbeeld op De Smilde, en in Diever en Dwingel zeggen ze ok van ‘taorte’. In het zuudoosten van Drenthe zeggen ze in de meeiste plaotsen ‘taart’, mor bij toeren binnen der in Zuudoost-Drèentse plaotsen waor ze ‘taart’ zeggen, ok goenend die ‘taort’ zeggen. Meeisttied binnen de taortzeggers in die plaotsen jonger. Een overzichtskaortie kuj vinden op www.drenthe.digitaalkaart.nl Het woord ‘taart’ is trouwens ofleid van het Oldfraanse ‘torte’ of ‘tarte’, dat afkomstig liekt te weden van het Latiense ‘torta’ (gedraaid baksel). Al van de 13e eeuw of zit het woord in de veurlopers van oouze taolen. ‘Taort’ wordt in verschillende taolen ok wel as scheldwoord gebruukt veur een olde vrouw. De Nederlaandse oetdrukking ‘ouwe taart’ hef zowat dezölfde beteeikenis as old wief in het Drèents en ok as het Engelse ‘tart’. Bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten.

Jaantienmuui en Jansoom Aj in ‘t Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD) zeuikt naor ‘t woord ‘tante’ dan koj via tante terecht bij ‘muui’, ‘meu’, ‘meuie’, ‘muuie’ en ‘mui’, mor daor steeit bij dat dat al verolderde woorden binnen veur ‘tante’, en dat der in 1920 al ‘tante’ zegd wör. Toch staon der nog een stuk of wat zinnegies met ‘meu’ en ‘meuie’ in ‘t WDD. - Aj mar slag hebt van arven, zee Geert, doe zien buurman alles van zien meuie Jaantien e-arfd hadde. (Havelte) - Ik bin arg beneid naor het spullegien van Meu Marchien. (Beilen) Heeil eerder wörden de woorden ‘meui’ en ‘oom’ aachter de naom plaotst. Zölfs daor binnen nog sporen van te zeein in ‘t WDD. - Wie meut even touheuren hou het mit Harmoom is. (Barger Compascuum) - Low zien daw het wark klaor kriegt, Jaantienmuui komp. (Emmen). Mor het is dudelk dat de woorden ‘meui’ en ‘muui’ host niet meer gebruukt worden en dat het aachter de naom plaotsen van ‘meui’ in ‘t Drèents ok praktisch verdwenen is. Het is altied lastig om de oorzaoken van taolveraandering te aachterhaolen, mor veur dizze woorden wordt verondersteld dat ‘t zo gaon is: ‘Meu’ was eerder het Nederlandse en Drèentse woord veur ‘tante’, mor ‘meu’ is in de 19e en 20e eeuw vervangen deur het Fraanse woord ‘tante’. Tegeliek weur ‘tante’ veuran zet en niet meer achteran zoas ‘meu’. En zo veraanderde ‘Mie-meu’ ineeinen in ‘tante Mie’ en het duurde niet laang of elkeneein zee ‘t. In het Nedersaksisch taolgebied hef ‘Miemeu’ ‘t nog wat langer volholden, mor intied kun wij wel zeggen dat ‘t hier ok olderwets is. Dat Fraanse ‘tante’ hef ok de plaots van ‘oom’ veraanderd want ‘Jansoom’ is ok oom Jans worden. In Vlaandern hebben ze niet allen het Fraanse woord veur ‘tante’ overnommen mor ok het Fraanse woord veur oom, ‘oncle’. Wij hier in Nederlaand hebben vastholden an het Germaanse woord ‘oom’.

Toon, tie of teie ‘Het begroot mij toe de tonen oet’ kan eein in Noord-Drenthe zeggen as e aargens spiet van hef of as e aargens veul geld veur betaolen moet. Tonen is het Noord-Drentse woord veur het Nederlandse ‘tenen’. In Noord-Drenthe, de Veenkolonies, in Assen en Raol en op de Hondsrug tot Odoorn an toou hebben ze ok tonen an de voouten. In Zuud-Drenthe is dat aans, daor kan het Nederlandse ‘teen’ een ‘tie’, ‘tien’, ‘tee’, ‘teen’, ‘tei’ of ‘teie’ weden. In plaotsen as Valthermond en Emmer Compas zeggen ze tone, mor daor kan ’t ok nog een teune weden. Der binnen mor weinig woorden in ’t Drèents waor zo veul verschillende varianten van binnen as veur ’t Nederlaandse woord ‘teen’. - Hij har de toon deur de sok. (Roderwolde) - Bij de tei muj de sokke ummekeren. (Noordscheschut) - Det oelkenbladtie op mien zwerende tie hef ok gien fitse hölpen. (Zuidwolde) - Kleine kiender trapt oe op de tienen, groten op het harte. (Hoogeveen) - Ik heb een liekdoorn an de teje. (Dwingel) - Wat is dai tirreltop gauw op zien teunen trapt. (Valthermond) De Zuud-Drèentse woorden ‘tie’, ‘tei’ en ‘tee’ hebben gien n in het enkelvold. Dat liekt joe misschie raor toou, mor in het Nederlands had het woord ‘teen’ eerder ok gien n an ’t èende. In het Zuud-Drèents is de oldere vörm in paartie varianten bewaord bleven en in het Nederlaands neeit. In het Nederlaands was ‘teen’ oorspronkelijk het meervolds van het enkelvold ‘tee’. Op den duur wör ‘teen’ niet meer as meervold zeein en kun de neie meervoldsvörm ‘tenen’ ontstaon met het enkelvold ‘teen’. Hetzölfde is gebeurd met de woorden ‘schoen’ en ‘peen’ (wortel). Dat was in het Nederlands eerder ‘schoe’ en ‘pee’. Ok in het Engels en in het Duuts, die femilie binnen van het Nederlaands en het Drèents hebben de woorden veur toon gien n. Het Engels hef ‘toe’ en in het Duuts zeggen ze ‘Zehe’. ’t Zul best kunnen dat der eerder in nog meer Drèentse plaotsen toon en tonen zegd wör want een mèens of een dier die met de tonen naor binnen lop, lop ‘nieveltoons’. En nieveltoons kom wij ok tegen in beveurbeeld Emmen, waor ze in ’t Drèents ‘tienen’ zeggen tegen ‘tenen’. - Loop niet zo nieveltoons, ij trapt jezölf op de tienen. (Emmen) En ok de woorden ‘toontred’ en ‘tonentreder’ veur een peerd dat humzölf op de veurhoouven trapt, kommen veur in plaotsen die gien tonen zeggen. - Een toontred peerd. (Zuidwolde) - Een peerd dat nauw löp, is toontrederig. (Wapserveen) - Bij de koop hadde niet zien dat het pèerd een tonentreder was. (Sleen) Bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Tiepeln en tiepelzinnig Tiepeln en tiepelzinnig binnen tweei mooie woorden met een stuk of wat beteeikenissen. Dat der is genog over te vertellen. Tiepeln, in ’t zuden tiebeln, is een kinderspellegie dat op verschillende maneren speuld worden kan, mor dit is een maneer om ’t te speulen. Je maoken een geutie in de grond. Daor leg ij een dwarsstokkie over hen, dat met een aander stok, het tiepelstokkie zo wied meugelijk weggooid weur. Eein tiepelde en de rest stund op een ofstaand om de overlegger, het kleine stokkie, te griepen. Die hum greep, gooide het kleine stokkie weerom om de tiepelstok te raoken. As dat lukte, was die an de beurt. Veur zo wied tiepeln het spellegie. Het spellegie tiepeln steeit trouwens ok as Nederlands woord in de Dikke van Dale as tiepelen. In Zuudwest-Drenthe kan tiebeln ok een beetie doelloos rondslenteren, treuzelen, beteeiken: - Hej wèer an de weg zitten te tiebeln. (Dwingelo) En het kan ok beteeiken: zenuwachtig aargens met zitten te speulen. - Zit niet aal met dat mes te tiebeln under het eten. (Sleen) - Hol ies op met dat glassien te tiebeln; dommies he'k hum kapot. (Ruinerwold) - Met een pen zitten te tiepeln. (Eexterveen) En aj aal zitten te tiepeln, dan bi’j tiepelzinnig en dat beteeikent nerveus of onrustig. En as een aander aal zit te tiepeln met een pen, dan kuj daor zölf ok weer tiepelzinnig van worden: - Man wees toch niet zo tiepelzinnig, alles komp wel klaor. (Eext) - Die kinder bunt zo drok, ie zulden der tiepelzinnig van worde.n (Barger Oosterveld) - Wat een tiepelzinnig pèerdtien (Sleen) In Noord-Drenthe hej trouwens ok nog een aander woord veur doelloos speulen en dat is peeilen, pelen, peilen of umpelen: ‘spelend met iets bezig zijn’. - Ie verwent dat kind; ie moot er neet zo mit ummepelen (Diever) - Het old mensk kan mooi met de klainkinder ompeilen (Norg)

Trekker Is trekker ‘t Drèentse woord veur ‘t Nederlandse woord ‘tractor’? In ’t Woordenboek van de Drentse Dialecten staon een koppel zinnen met trekker en gien eein zin met ‘tractor’. - Het peerdewark wordt tegenwoordig meist deur trekkers daon. (Norg) - Zij broesten mit de trekker deur het natte laand. (Havelte) Het woord ‘tractor’ komp oet het Engels en beteeikent ‘dat wat trekt’. Der wordt in de Van Dale zegd dat tractor is ofleid is van het Latiense ‘trahere’, dat ‘trekken’ beteeikent, mor volgens de Etymologiebank is die Latiense ofkomst onzeker. Volgens de Drentse Encyclopedie hef de Wageningse hoogleraor Visser in 1919 de Nederlandse benaoming trekker bedocht veur het Engelse 'tractor'. Der binnen niet zo veul bedochte woorden die in woordenboouken terechtkommen, mor Visser hef het met trekker veurmekaor kregen. Trekker steeit in Van Dale, mor ok in het Grunneger woordenbouk van Ter Laan en ‘t Frysk Wurdboek. Ik heb ’t idee dat het deur hoogleraor Visser bedochte woord trekker in de streektaolen nog meer succes hef as in ‘t Nederlands. Bron: Woordenboek van de Drentse Dialecten Encyclopedie van Drenthe

Heui en vekaansie Juli is de heuimaond. Het Nederlandse woord ‘hooi’ is in ’t Drèents ‘heui’, in ’t Freeis ‘hea’, in ’t Engels is ’t ‘hay’ en in ’t Duuts ‘Heu’. In Noord-Grunning zeggen ze ‘hooi’, net as in ’t Nederlaands. Het Woordenboek van de Drentse Dialecten (WDD) van dr. G.H. Kocks steeit hartstikke vol met zinnen waor of ’t woord ‘heui’ in veurkomp. - Het overschot van het heui juig e bie mekaor met de peerdehaide. (Tweede Exloërmond) - Heui van oeverlaanden is best heui, mar mit een nat zomer een toere um het binnen te kriegen. (Havelte) Boetendien staon der ok een een koppel saomengestelde woorden met ‘heui’ in ’t WDD zoas ‘heuierspankoek’, ‘heuigienspringen’, ‘heuiwupper’ en ‘heuibarg’. De maond juli wordt niet allennig heuimaond neuimd, mor ok wel oogstmaond. - De oogstmaond is bij oes juli. (Borger) Juli is ok de maond dat de schooulen vekaansie kriegen. Het woord ‘vekaansie’ kuj in ’t Drèents ok tegenkommen as ‘vakaansie’, ‘vakansie’, ‘vekansie’ en ‘vakantie’. Het Nederlandse woord ‘vakantie’, eerder speld met een c , komp oet ‘t middeleeuwse Latien. ‘Vacantia’ beteeikende oorspronkelijk een periode dat der gien rechtsproken wör. In laoter jaoren hef het woord een algemeeinere beteeikenis kregen: vrij van schooul of waark. - Ie kunt wal maarken dat vandaege de vakaansie begunt, de kiender bint jao zo maltaepig. (Diever) - As het wèer zo blif, gaore wij misschien nog een paar dagen met vekansie. (Beilen) Is der ok verschil tussen ‘op vekaansie gaon’ of ‘met vekaansie gaon’? De website www.onzetaal.nl vertelt daj in ’t Nederlaands beide veurzetsels bruken kunnen. ‘Op vakantie’ komp vaoker veur in ’t noorden van Nederlaand en ‘met vakantie’ heur ij meer in ’t zuden van Nederlaand en in België. Der is trouwens ok een beteeikenisverschil. ‘Op vekaansie gaon’ hef meer de beteeikenis argens aans hengaon om vekaansie te vieren en ‘met vekaansie’ kan ok beteeiken daj vrij binnen van waark of schooul, mor daj gewoon bij hoes blieven. In de vekaansie kuj oetrusten, lekker niks dooun. Het Drèents hef een koppel woorden veur niks dooun zoas ‘leeglopen’, ‘umlullen’, ‘pandoeren’, ‘ginnegappen’, ‘lentern’, ‘luiwammesen’, ‘luibuizen’, ‘umklungeln’ en ‘vlinderknippen’. - As boer past het joe niet um daegs bij de weg te liggen vlinderknippen. (Smilde) Bronnen: G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten www.onzetaal.nl

Veraldereerd In Vraog & Antwoord, een publieksonderzoek naor de Drentse taal, weur deelnemers vraogd woorden te numen waoras ze meer van weten wilt. Zo kwamen de woorden veraldereerd en alderaosie naor veuren. Beide woorden hebt mit mekaar te maken. De betekenis is: verbouwereerd, verbijsterd, in de war. Alderaosie betekent verwarring. - Hie was zo veraldereerd dat e het kommegien en de kwast geliek met het schèerwater hen boeten gooide. - Hij was aolmaol veraldereerd deur de braand (Roswinkel) - Ik schrök, ik was er veraltereerd van (Emmen) Alderaosie: - Ik heb het in mien alderaosie hielemaole vergeten. (Zuidwolde) - Wat gaf dat een alderaosie, die zigeuners in het darp. (Sleen) - Ik leut van alderaosie de panne mit bonen vallen. (Noordscheschut) - Het was een geweldige aldernaosie, toen de auto over de kop vleug. (Roswinkel) Komp ok veur as verbalderd: - Hij was glad verbiesterd en verbalderd(Barger Oosterveld) - Hij stund verbalderd te kieken (Hoogeveen) Het woord veraldereerd komt veur in vrijwel alle streektaolen in Nederlaand, beveurbeeld ok in ‘t Zwols, Freeis en Braobaants. In de Dikke van Dale steeit het woord ‘alteratie’, dat verwarring beteeikent. En ok het warkwoord ‘altereren’ steeit derin in de betekenis van ‘doen schrikken’. Altereren komp al sinds 1350-1400 in de veurlopers van onze taol veur. Mor ik heb toch de indruk dat eein die Nederlands prat dit woord ‘gealtereerd’ niet gauw bruken zal en in het Drèents is veraldereerd een heeil gewoon woord: ‘ik bin slim veraldereerd.’ In ’t Drèents hej ok nog aander woorden veur in de war: In toezel beteeikent ok in de war, mor dat wordt veural zegd van gaoren dat in de knup zit of in de war. - As je het gaoren intoezel zit, hej een mooie dievendaotsie (Roderwolde) - Die haampel het de boedel weer intoezel (Donderen) - Dat was een hiele heksentoer, het gaoren zat zo in de toezel (Sleen)

Voetballen of vooutballen ’t Moderne voetbal is ontstaan in Engeland. De oldste club ter wereld is ‘t Engelse Notts County FC. De eerste voetbalvereining in Nederland was de Koninklijke HFC oet Haarlem, opricht in 1879 deur sportpionier Pim Mulier, die ok al in 1890 de Elfstedentocht reden hef. In Drenthe voetballen ze ok al jaoren. Èend 19e eeuw en begun 20e eeuw wörden der ok in Drenthe voetbalclubs opricht. De eerste club was Achilles oet Assen en die is opricht op 24 december 1894. Veer jaor laoter kwam Old Forward oet Wilhelminaoord derbij, eerst onder de naom Forward. Aander ‘olde’ Drèentse voetbalclubs binnen Alcides ( Möppelt, 14 november 1907), MSC (Meppel, 10 april 1910), CVC (Emmer-Compascuum, 2 augustus 1911), Germanicus (Coevorden, 2 september 1911), en Nieuw-Buinen (Nieuw-Buinen, 15 juli 1918). In het Woordenboek van de Drentse Dialecten staon een koppel zinnegies die over voetballen gaon. - Ze binnen daor aan 't voetballen, en dat gait der om. (Valthermond) - Veur het voetballen mus je eerst partijgie kiezen. (Anloo) - Bij voetballen bint er speulers, die meugt geern centern. (Eexterveen) An dizze Drèentse zinnegies met voetballen kuj zeein dat ’t woord voetballen nog niet zo old is, want dizze zinnen kommen oet deeilen van Drenthe waor ze vout(e) zeggen tegen het Nederlandse ‘voet’. Je zulden dus eerder ‘Voutballen’, ‘vooutballen’ of ‘voutbalen’ verwachten, mor die waarkwoorden kommen in ’t Woordenboouk niet veur en ik kan mij ok niet heugen dat ik wel ies eein heurd heb die dat zee. Dat Nederlandse woord ‘voetballen’ is an ’t begun van de twintigste eeuw in ‘t Drèents terechtkommen, allén ’t leste deeil is Drèents worden deur ’t inslikken van de -e. Sommige trainers oet de eredivisie spreken dat Nederlaandse woord trouwens heuil vrumd oet. Ze hebben ’t over ‘foebelle’. Dat de baal een stuk older is as de voetbal kuj zeein an de woorden ‘baal’, ‘balle’ en ‘bale’ wat of ze in verschillende hoouken van Drenthe tegen een ‘bal’ zeggen. Die woorden kuj wel in ’t woordenboouk tegenkommen. - Ie moet niet altied zo pingeln, ie moet wat vaeker de balle ofgeven. (Dwingelo) - Hie lelde de baal een èend vort. (Eext) - Bie moesiekraben huil je joen handen bie het gooien en vangen van de bale met de handpalm naor boven. (Emmer Erfscheidenveen) Bronnen: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten Encyclopedie van Drenthe

Vrienden Het Nederlaandse woord ‘vreemd’ kan in ’t Drèents veurkommen as vrumd, vrömd en vremd. Vremd zit veural in de veenkolonies, grèenzend an Duutslaand. Vrumd en vrömd, die qua oetspraok dicht bij mekaor liggen, kommen overaal in Drenthe veur, - Hij stun te kieken as een kat in een vrömd pakhoes. (Gieten) - Hai het aaltied van dai vremde meraokels. (Tweede Exloërmond) Het Nederlandse woord ‘vriend’ komp in ’t Drèents ok met een stuk of wat verschillende klinkers veur: ‘vrund’, ‘vrend’, ‘vrind’, mor ok vriend, al kan dat ok de invloed van ’t Nederlands weden. Jammer genog staon der niet veul zinnegies met vrund, vrend en vrind in ’t WDD, mor op basis van die paor zinnegies zuj denken dat vrund en vrundelijk meer Noord-Drents en Veenkoloniaols binnen en dat vrend en vrendelijk meer in Zuud-Drenthe zegd wordt. - In tieden van nood leer ie joen vrunden kennen. (Norg) - Gauw en good bint meestal gien vrinden. (Hijken) - Die meinsen leeft mit alleman in onvrende. (Broekhuizen) De Nederlandse woorden ‘vriendin’ en ‘vriendinnetje’ komen in ’t Drèents allennig veur as vriendin en vriendinnegie. ‘Vrundin’ en ‘vrendin’ kom ij in ’t Woordenboek van de Drentse Dialecten niet tegen. - As mien vriendinnegien komp, fiets ik heur altied een endtien integen. (Broekhuizen) - Dat is zo'n sik, die kan haost gien vriendinnen holden. (Borger) In aander taolen hebben de woorden veur ‘vriend’ nog weer aander klinkers. In ’t Duuts is ‘t ‘freund’, in ’t Engels ‘friend’, en in ’t Freeis ‘freon’. In ’t Nederlands kan ’t trouwens ok ‘vrind’ wezen, mor in de dikke Van Dale steeit derachter dat dat woord ‘bekakt’ is. Dat de Drèentse woorden ‘vrund’ en ‘vrend’ niet zo vaok veurkommen in het Woordenboek van de Drentse Dialecten komp vanzölf ok omdat wij in ’t Drèents eerder ‘t woord kammeraod bruken. Van oorsprong komp het Drèentse woord kammeraod van het Spaanse ‘camarada’ dat metgezel’ beteeikent, een beteeikenisontwikkeling oet ‘een gezelschap van soldaten die saomen eten en slaopen’. Kammeraod komp in veul taolen veur, in ’t Engels as ‘comrade’, in ’t Fraans as ‘camarade’ en in ’t Zweeds as ‘kamrat’. - Ze bint lange kammeraod ewest en nou kieken ze mekare niet meer an. (Meppel) - Wij bint al kameraod vanof de schoelbaanken. (Fluitenberg) Bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten

Vriezen In ’t Zuud-Drents zeggen ze ‘vriezen’ tegen ‘t Nederlandse waarkwoord ‘vriezen’ al wordt de ie in de meeiste Zuud-Drentse plaotsen wel wat langer anholden as in ‘t Nederlands. ‘Vrezen’ wordt zegd in de omgeving van Diever en Beilen, in mien Drèents van Nörg is ‘t ‘vreeizen’, net as in Geeiten en Eext en ‘vreizen’ zeggen ze in de kop van Drenthe. ‘Vraizen’ zeggen ze an de grèens met de previncie Grunning langes. Mor ’t mooie van ’t Drèents is dat aj dit waarkwoord vervoegen ’t in zowat aal Drèentse plaotsen ‘het vrös’ wordt. Behaalve in de Veenkolonies, daor zeggen ze ‘het vrust’ as ‘t kwik onder de nul graoden Celsius komp. - As het hiel hard vrös, koomt der gleuven ien het ies (Ruinerwold) - Het vrust nuver, ik zal mien duffel mor antrekken. (Tweede Exloërmond) Der binnen nog een stuk of wat waarkwoorden die ongeveer dezölfde verdeeiling hebben as vreeizen zoas beveurbeeld ‘leeigen’, ‘geeiten’ en ‘vleeigen’. De previncie Freeislaand, de taol en zien inwoners passen ok precies in dit rijgie. In Zuud-Drenthe binnen ‘t ‘Friezen’ en van zuud naor noord worden ‘t ‘Frezen’, ‘Freeizen’ en ‘Freizen’. In de Veenkolonies heeiten ze ‘Fraizen’. - Een Fraize draover kan wel lopen. (Eexterveen) - Friese schaopen ziej niet veule meer, het waren aans beste melkschaopen. (Koekange) - Wij kunnen hier aordig Freis praoten. (Een) As ‘t een naacht dik onder de nul graoden west is dan zeggen ze in Noord-Drenthe tot an Drouwen an toou dat ‘t haard ‘vroren’ hef. In zuudoost-Drenthe hef ‘t dan ‘vreuren’ en in zuudwest-Drenthe ‘evreuren’ of ‘evrèuren’. - Het water was der onder weg evrèuren, het was allemaole bomies. (Hoogeveen) - Wat hef het vreuren, zee aol Derk, de slief stun stief in de brij. (Sleen) En as ‘t dan een mooi poosie vroren hef, dan lig der ies en as ‘t ies kan lieden, dan kuj ‘scheuveln’, ‘scheuvellopen’ of ‘scheuveljaogen’. In Zuudwest-Drenthe zeggen ze der ‘schaatsen’, ‘schaatsenlopen’, ‘schaanslopen’, ‘schaansrieden’ en ‘schazensrieden’ tegen. As ’t kwik boven de nul graoden komp, zeg wij in Noord-Drenthe dat ‘t ‘deui’ is. Mor het Nederlaandse woord ‘dooi’, komp in Drenthe ok veur as ‘daoi’, ‘dui’ en ‘dooi’. - Ik heb het wel ies had, dat ik mit vorst hen Möppel gunk en mit daoi weerumme mus.(Diever) bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van deDrentse Dialecten

Zummer In Noord- Drenthe en in de veenkolonies zeg wij zummer. In ’t Oostermoergebied (Eext, Geeiten en Raol) hebben ze ‘t over zömmer. In Zuudwest-Drenthe zeggen ze van zomer, net as in ’t Nederlaands al wordt de letter o in ’t Drèentse zomer wat langer anholden. In plaotsen as Beilen, Börger, Hesseln, Sleen, Daolen, Eksel en Emmen neuimen ze ‘t zommer. Aj noe kieken naor de landen om oous hen dan vaalt ’t op dat de verschillende klinkers die ’t Drèents veur ‘zomer’ kent ok in ’t Duuts, Engels en ’t Nederlaands veurkommen. ’t Duuts hef Sommer, ’t Engels summer en ’t Nederlaands zomer. De Drentse schriever Johan Hidding (*1918 - †1976) oet Hooghaolen hef ’t ok over zommer. Hooghaolen is de noordelijkste plaots in Drenthe waor ze ’t over de zommer hebben. Hidding hef romans, verhaolen en gedichten in ’t Nederlaands schreven mor gelukkig hef e ok een koppel verhaolen en gedichten schreven in ’t Drèents. Die binnen in 1985 bundeld in Gold in de strubben en andere Drentse verhalen. Hidding wol in zien Drentse teksten altied een stuk of wat olde Drèentse woorden en oetdrukkings gebruken. Lees hieronder mor ies of hum dat in dit gedicht ok lukt is. Zommer De lindebomen bluit. Ze ruukt zo lekker zeut! Aj' 't aole darp in dreit dan drif je 't in de meut. Wij hebt 't heuien al daon. Ja, dat gung aorig gauw Dolkies komp 't zowied hen, dan trek wij in de bouw. De vrouw wol een dag vot. Maor ik zee: „Trien, geduld. Wij gaot een dag hen ’t veld en zet de törf in bult. Die is nou mooi bedreugd, 't hef d'r zo best op waerd. Wij maakt ze bij mekaar en dan gaow' ies hen Gaert !" En zo hew' dat toen daon. Nou biw oet gasten west. Ze waren good gezond en 't eten smeuk er best ! De lindeboom bluit. Wat ruukt dat lekker zeut! Aj' kort bij hoes bint, komp 't je zuver in de meut ! Johan Hidding (Oeze Volk augustus 1964)

Zwao en zende Tegenwoordig maaien de boeren ‘t koren en ’t gras (of gres of grös) met een maaimesien, mor eerder gung dat met een zwao. Teminnen in Noord-Drenthe, want daor wordt de Nederlaandse ‘zeis’ een zwao neuimd. In Zuud- en Midden-Drenthe hebben ze ’t over een zende, in de omgeving van Sleen wordt de eerste -e ok wel rekt, daor zeggen ze zèende. In de Veenkolonies hebben ze ’t over zaise of zaaise. - Dat hooukie hef het mesien staon laoten, die moew met de zwao anmeien en dan gaow hen hoes. (Eext) - Een zèende is een bottenplaoger. (Sleen) - As de zaaise stomp is, begunt e te roppen. (Barger Oosterveld). Daj met een zwao of een zende veurzichtig weden moeten kuj lezen in dizze zinnen: - Ie mussen vrogger de zende ofescharmd hebben mit een worg, aj hum mitnamen op de fietse. (Zuidwolde) | - Het is gevaorlijk um met onweer boeten te lopen met een zwao op je rug. (Eext) Aj een toertie maaid hadden met een zwao, dan wör e stomp. Dan mus de ‘zende’ weer schaarp maokt worden. In Noord-Drenthe heeit dat haoren, in Zuud-Drenthe haren en in West-Drenthe zeggen ze der haeren tegen. Aj percies weeiten willen hoou of dat haoren percies gung, moej ’t boouk ‘Vroeger volksleven in Drenthe’ van Gerrit Kuipers mor ies lezen. - De zende is balekt, hie mut neug haard worden. (Oosterhesselen) - Ik heure graege het klinken van het haeren van de zende. (Diever) - De pikhamer is veur zaaise haoren. (Valthermond) De Dood (Magere Hein) hef altied een zwao bij hum en ok Vadertje Tijd hef altied een zwao in de handen, mor een boer zuj tegenwoordig niet zo gauw meer met een zwao an ‘t waark zeein. holden. Bron: dr. G.H. Kocks - Woordenboek van de Drentse Dialecten Van Dale Groot woordenboek der Nederlandse taal