DICHTER VAN DE MAOND JANNEWAORI 1992 : GERARD NIJENHUIS
Aoflevering 1
In de maond jannewaori besteedt wij in het prograrnma
Dichter van de Maond’ andacht an de poëzie van Gerard Nijenhuis, i en van oeze
miest bekende schrievers .
Gerard Nijenhuis veur op 22 jannewaori 1932 in Gieten
geboren. Hij was de jongste in een gezin met dree zeuns. Zien vaoder was
anvankel ijk boer en laoter burgemeester van Gieten. Naodat hij in het dòrp de
legere schoel en ien j aor ULO daon har, gung Gerard in 1945 naor de HBS in
Assen.
Nao het Staatsexaomen gymnasium in 1952 gung hij
theologie studeren. Eerst in Grunning, laoter in Amsterdam. In Utrecht rondde
hij zien studie aof, met as bijvak bedriefsmaotschappe lijk wark.
Van 1959 tot 1972 warkte hij as domnee in IJmuiden,
Zaandijk en Koog aan de Zaan.
Van 1972—1979 was hij bedriefsmaotschappel ijk warker bij
de provincie Grunning . Vanaof 1984 dbt hij hetzôlfde wark bij de
Belastingdienst, ok in Stad.
Daornaost was hij van 1979—1987 as leraor verbunden an de
Christelijke Sociaole Akademie I De IJsse I poort in Kampen . Vanaof 1985 tot
an het r einde van dizze maond is hij docent streektaol—specialisaotie bij de
PABO ‘De Eekhorst’ in Assen. In 1987 kreeg hij veur zien I iteraire wark de
Culturele Pries van Drenthe .
Hij is 21 jaor trouwd west en hef veer zeuns.
Al op jonge leeft ied kwam Gerard Nijenhuis in anraoking
met literatuur. Niet al len via zien olders, maor ok via domnee Jelte Boonstra
en de schriever Ben v. Eysselsteijn, die beiden bevriend waren met de fami I
ie.
Gerard gruide tweitaolig op. In hoes veur Nederlands
praot en in het dôrp leerde hij Drèents. Beide taolen waren belangriek veur
hum. Drèents betiekende de verbinding met het warkel ijke leven, wat zuk in het
dòrp aofspeulde. Nederlands was de verbinding met de nationaole kul tuur. Dizze
tweitaoligheid zol laoter deurwarken in zien schrieverij .
In zien studententied in Grunning begunde Gerard
Nijenhuis met schrieven. Veur het Drèents progranrna van de Regionale Omroep
Noord (RON) schreef hij verhaolen en meditaoties in het Drèents, under de
schoelnaom Harm Werners. In 1955 bint dizze Drentse dreumerijen oetgeven in
Assen, under de titel UM i t HEMELRIEK.
Deur de jaoren hen hef Gerard veul wark daon veur de radio. Bij Radio Drenthe prizzenteert hij
nog elke zundagmorgen het programma ‘ De mooie kaomer’
Vanoet de Dreentstaolige meditaoties die hij schreef veur
de RON veur het idee geboren um karkdiensten in het Dreents te holden. As
predikant hef hij geregeld Drèentse diensten leid.
De aktiviteiten van Gerard Nijenhuis peparkten zuk niet
tot schrieven alIen. Zo was hij bijveurbield ien van de initiatiefnimmers tot
het oprichten van de Drentse Schrieverskring . Dat gebeurde in 1953. In de
vieftiger jaoren warkte hij aktief met, an het saomenstel len van diverse
Drentse schrievers— almanakken. Jaoren laoter, in 1983, was hij saomenstel Ier
van MANDIELIG, een bloemlezing Drentse poëzie. Hij is ok de gees tel ijke
vaoder en oprichter van het dialectmaondblad OEZE VOLK, dat het 35-jaorig jubileum vierde. Het idee um
een dialect blad op te richten kwam bij hum op, in een slaope loze naacht. Tot
op de dag van vandaog is Gerard blieven schrieven veur OEZE VOLK. Maor
daornaost was hij ok i en van de eerste oldere schrievers die in ROET
publiceerden.
Het idee um een Dreentse vertaoling te maoken van het
Marcus evangelie komp ok bij Gerard vot. Hetzölfde geldt veur het in het leven
roepen van het Projekt Drentse TaoI .
Gerard Ni jenhuis hef twei Nederlandstaolige romans
schreven. HET JAAR VAN DE OOIEVAAR kwam oet in 1979 en de roman ONTEIGENING in
1989.
In 1978 debuteerde Gerard Nijenhuis as dichter met de
Nederlandstaolige bundel LEVEN OP AFSTAND. Daornao verschenen nog veer
Nederlandstaol ige dichtbundels, yaorvan IN AANKOMST LIGT VERTREK BESLOTEN van
1990 de is.
In 1983 verscheen zien eerste Drèentstaolige bundel
ONLAAND . In 1987 de tweide Dreentstaolige bundel SCHOOLSCHRIFT .
Daornaost is een antal bibl iofiele oetgaoves verschenen
. Wieder schreef hij veur de DGP en MAANDBLAD DRENTHE.
Deur de roman ONTEIGENING en deur intervi ews met Gerard
daorumhent weur dudel ijk dat hij homoseksueel is . Ok in zien poëzie komp dit
de leste t ied dudelijker tot oetdrukking.
Dit prograrrrna is veul te kört um een kompleet bield te geven
van de aktiviteiten van Gerard Nijenhuis. Dat geldt niet al lèn veur zien
Iiteraire wark, maar ok veur het veule wat hij daor umhen daon hef veur de
Dreentstaolige schrieverij.
Meer informaotie over dizze schriever en over zien wark
kun j vinden in de bibl iotheek of bijveurbield in het speciaole nummer dat
ROET aofgelopen zummer an hum wi jdde .
In dizze serie oetzendings moet wij oes beparken tot een
kleine greep oet zien Dreentstaol ige poëzie.
Tot besl ut een gedicht oet de bundel ONLAAND over de ambach
tel ijke kaant van het schrieven van poëzie.
EEKSCHELLER GERARD
NIJENHUIS
Ik schel de woorden aof en kom ik bij heur bast
dan vin ik ‘t zoer, waoroet de waorheid wast.
Ik looi de wankel iekheid, ik leer aal meer
as ik al minder zeg. En wat ik vin dòt zeer:
Zunder hoes en met gien laand, gien maensk tot last,
een vrumde in een waogen, een zummergast .
Albertien KI under
Groningen, december 1991.
DICHTER VAN DE MAOND JANNEWAORI 1992 : GERARD NIJENHUIS
Aof levering 2
Met het Gedicht van de maond jannewaori ‘ bint wij kommen
bij het zeuvende gedicht in een serie van twaalf. De gedichten bint (vanaof de
maond van verschiener) op poster te verkriegen bij de boekhandel . Boetendat is
het betreffende gedicht gedu rende die maond te lezen in de bibliotheken in
Drenthe.
Het gedicht van dizze maond KOM van Gerard Nijenhuis.
KOM – GERARD NIJENHUIS
Kom terug as nooit teveuren
in de wandelgangen van het locht.
Kom terug as ‘t aovend wordt en ik
zenuwachteg oetkiek in het duuster,
kom de kaomer in, fluuster, luuster,
of al les in òrder is, of gebrek
mij niet verteert.
Kontroleer
of de hartslag zeker is,
die veur antast deur gemis.
Zeg dezölfde dinger nog één keer.
Kom terug as nooit teveuren,
laot het, laot het wéér gebeuren.
Dit gedicht wordt kleurd deur een stank gevuul van gemis.
Dat gemis tast z31fs het geestelijk en I ichaomelijk we I bevinden van de
dichter an. Hij is zenuwachtig as het duuster wordt .
Hef degene die as hij zo mist zien roep wel heurd? Het is
een persoon die goed bekend is met de dichter. Die de kaomer wet te vinden ( “Kom de kaomer in ‘ zeg de docjter) die
ok beoordielen kan of alles lichamelijk in örder is:
(“luuster of alles in örder is, of gebrek mij niet
verteert. Kontroleer of de hartslag zeker is ‘i ) .
Degene waor de dichter op zit te wachten möt veurzichtig
te wark gaon. Het möt wat verbörgen blieven veur de boetenwereld. Het gebroek
van woorden as “ ‘ in de wandelgangen van het locht “. “as ‘t aovend wordt en
het gefluuster in de kaomer wiest daorop. Wat in het verleden zegd veur en wat
er gebeurde hef zu‘n diepe indruk maokt op de dichter dat hij d ‘r stark naor
verlangt dat dezö fde dingen nog weer zegd zult worden, dat alles weer gebeuren
zal zoas toen.
Het gedicht KOM kun j ok zien as een gedicht over ien die
oI der wordt . ‘De aovend is dan te
lezen as de levensaovend. En de wandelgangen van het locht ‘ as de stee waor
het volle leven zuk aofspeult. De older worden meensk komp vaok niet meer in
dat volle leven, hij blef in zien kaomer. Maor het verlangen naor het leven
blef.
De struktuur van het gedicht wordt bepaold deur het
herhaolen van de woorden kom terug’ . Toegeliek wordt het middelste dieI van
het gedicht as het waore inbed deur de eerste en leste twee regels.
De begunregels
‘ Kom terug as nooit teveuren
in de wandelgangen van het I ocht
en de eindregels
Kom terug as nooit
teveuren,
laot het, laot het gebeuren t
staot as een soort van raom um de rest van de tekst .
De vorm van dit gedicht is vrij. Riemwoorden bint
bescheiden anwezig, maor ze staot op plaotsen die veur het gedicht belangriek
bint. Opvallend is in dit verband de concentraotie in twee regels van de
woorden t duuster t fluuster’ en luus—
ter l Het gebroek van dizze woorden verstarkt de intieme sfeer van de kaomer en
daormet van het hiele gedicht.
Het openingsgedicht van de bundel SCHOOLSCHRIFT , van
1987, is in zekere zin te vergelieken met het gedicht KOM. De titel van dat
gedicht is ZEG. Ok hier speult een verlangen naor wat west is. Allen bint het
hier herinnerings oet zien jeugd, die de dichter wil herbeleven. Deur het
opschrieven van die herinnerings in zien schoei schrift wil hij vast blieven
holden an zien kindertied.
Ok wat struktuur angiet bint beide gedichten met mekaor
te vergelieken. Maor inholdel ijk aodemt KOM een intiemere sfeer as ZEG. Het
leste gedicht is meer een zuken naor het leven in het dërp van vrogger.
ZEG – GERARD NIJENHUIS
Zeg nou nog ëén keer hoe het vrogger was
in ‘t dôrp waor ik de zeerte van het leven leerde
en waor de vleer zo bluide as nooit weer.
Zeg nou nog één keer dat het weer zal kommen,
dat spraokeloze ogenblik veurdat de zun
verdween achter het Westerend en i t Heidebloempje
zung in ‘ t dörpscafé. Zeg nou nog één keer
dat het nooit veurbij gaon zal en dat mien vaoder
weer komp oet het zekenhoes .
Zeg dat ik kind mag blieven
um alles in mien schoolschrift
op te schrieven.
Herinnerings kun j bewaoren. Van daoroet kun j gedichten
schrie ven. De tied kan bepaolde herinnerings wel aans kleuren. In de bundel
SCHOOLSCHRIFT stiet under meer het gedicht WEG, een sonnet . De dichter schref
over zien overl eden vaoder. Het veilige van vrogger en het gevuul van gemis
bepaolt waarop de dichter de herinnering vastlegt. Zölf ;el jok daor haost
verbaods over”
Vrogger dat toch zo muilyk was en doods, lek nou haost
mooi.
WEG – GERARD NIJENHUIS
Mien vaoder die een vrumde veur deur het
verstenen van de dood. De overgang
is groot, hij is zo weg en al zo lang
dat ik te hoop ‘n aoftreksom opzet:
zien leven hol ik over. Het steet as riw
dat niet meer bruukt wordt op een duustre plek.
Allen zien woord warkt nog: vogel op trek,
niet langer bunden an het ene ogenblik
dat hij het zee. Smaangs schôt het deur oes hen,
zweeft met zien vlucht deur oes gesprek.
Vrogger dat toch zo mui lek was en doods, lek
nou haost mooi; het komp as plaotie oet mi en pen:
een beeld van meensken in een zurnrnertoen
doe ik nog vast en zeker wus wat ik mus doen.
Een herinnering an zien moeder komp naor boven as de
dichter deur het dërp redt waor zij geboren veur. Het olde dörp is die tied
niet veul veraanderd. Het tiedsbesef verdwient op dizze plek en mak, dat
gevulens van gemis overgaot in hoop op een weerzien.
As aofsluting van de oetzending van dizze week over
Gerard Nijenhuis het gedicht over dat dòrp: RUNERWOLD, oet de bundel ONLAAND.
RUNERWOLD GERARD
NIJENHUIS
Het dërp: een vrumd paralIelogram
van aarm en riek; zie kiekt over de weiden,
die greun en grazig in ligt tussen beiden.
Was het bij tooval da l k hier langes kwam?
‘t Is waor, ik reisde zunder doel . ‘t Verleden
kun zo op gaon speulen, a ‘k niet op zul passen.
De hoezen lagen d ‘r zo schoongewassen,
ontdaon van tied, te blinken in het heden.
t Gung almaol good
totda i k de plaots weer zag,
waor zij geboren weur. An raom en deur
gien overdaod. Een laot petret van heur
bestaon, dat in zien rechte levensloop
zien baon trök deur mien blood. Ik kreeg weer hoop
dat ik heur zien zal , op de jongste dag.
Albertien KIunder
Groningen, december 1991