Een voetstuk voor vader. D.v.h.N. 05-03-2010

Een voetstuk voor vader. D.v.h.N. 05-03-2010

Een voetstuk voor vader

75 jaar na het verschijnen van Bartje, de meest bekende Drentse roman ooit, is er nu een biografie van Anne de Vries (1904-1964). Met Een zondagskind wil de zoon van de schrijver zijn vader de eer geven die hem toekomt.

Wie Anne de Vries (1904-1964) zegt, zegt Bartje. En Hilde, én Jaap en Gerdientje, én de Levensroman van Johannes Post, én het Kleutervertelboek voor de Bijbelse geschiedenis, én de Reis door de nacht. Maar vooral: Bartje. Met dank aan Willy van Hemert die in de jaren zeventig een televisiepubliek van miljoenen met het verhaal van het stoere kereltie uur Drenthe bekendmaakte. Maar vooral dankzij die beroemde Drentse roman uit 1935 waarvan inmiddels meer dan 600.000 exemplaren zijn verkocht.

Anne de Vries junior, zoon van de schrijver, neemt in Een zondagskind, Biografie van mijn vader veel ruimte om te benadrukken dat Bartje méér is dan een streekroman uit de jaren dertig.
Zoveel ruimte zelfs, dat je begint af te vragen of dat allemaal wel nodig is. Bij verschijnen werd het boek immers zeer positief ontvangen, en niet alleen door het grote publiek. Slechts een paar critici beschouwden het als triviale literatuur.
Eén daarvan was Menno ter Braak die in een bespreking Bartje wegzette als nummer dertien uit een dozijn, een boek in de geest van Merijntje Gijzen en Afke’s Tiental; “Een vriendelijk boek van een trouwhartige auteur.” Welwillend, maar ook een beetje neerbuigend, typerend voor een criticus die het leven in de stad en vernieuwende literatuur als het allerhoogste ziet.
Junior zit met het oordeel van Ter Braak in de maag, zo blijkt uit het goed gedocumenteerde een zondagskind. Want als het leven van vader is beschreven, volgt een opvallend hoofdstuk waarin de ontvangst van De Vries’ literaire werk nogmaals uitgebreid wordt besproken. De slotsom: goed vertellen is een kunst en een populaire schrijver maakt niet per definitieve triviaal werk.
Behoefte Anne de Vries zoveel verdediging? Zijn biograaf meent van wel. Gezien vanuit het standpunt van een lezer die niet alle recensies van Bartje (1935) Hilde (1939) en Bartje zoekt geluk (1940) heeft gelezen, is het een vreemd uitgangspunt. Om maar te zwijgen over de kijker van de televisiereeks van Van Hemert. Het is alsof hier iemand driftig bezig is een schoon straatje schoon te vegen.
Opmerkelijker wordt het als junior ook op andere plaatsen zaken uit het verleden uitvoerig recht begint te zetten. Zoals de opstelling van senior in de Tweede Wereldoorlog. Zoals veel schrijvers in Nederland weigert De Vries zich in 1942 in te schrijven voor de Kultuurkamer, waardoor hij niet meer kan publiceren. Daarnaast knoopt hij banden aan met het Verzet, onder anderen met Johannes Post, van wie hij later het geromantiseerde levensverhaal schrijft.
De oorlogsjaren vormen een fascinerend deel in Een zondagskind. Niet zozeer vanwege allerlei heldhaftigheden, maar omdat de opstelling van De Vries een mooi beeld geeft van de pragmatisch houding van veel Nederlanders: je kunt de bezetter ook van nabij bestrijden, zonder openlijke vijandschap. Juist die opstelling levert hem na 1945 problemen op.
Kort na de oorlog gaan in midden-Drenthe – De Vries woont een tijd in Hooghalen – het gerucht dat de schrijver fout was in de oorlog. Het is vermoedelijk ingegeven door de betrekkelijke welvaart van de succesauteur. Maar het kan ook te maken hebben gehad met de openlijke interesse van de bezetter voor het literaire werk van De Vries; daarin spelen volkse thema’s een rol die in hum kraam te pas kwamen.
In 1950 moet De Vries voor de Ereraad voor de Kunst verschijnen waar hij wordt gehoord over collaboratie. Aanleiding blijkt een ongebruikte uitnodiging in 1942 om in Duitsland op te treden. Op basis van een reeks getuigenverklaringen volgt vrijspraak. Toch bleef er iets hangen, noteert zijn zoon teleurgesteld. “Op het Boekenbal van 1951 wordt hij er op aangesproken. Dat hij voor de Ereraad had moeten verschijnen, was in het roddelcircuit belangrijker dan de uitspraak.”

‘Een zondagskind’
Biografie van Anne de Vries

Er zijn meer momenten waarop junior erg zijn beste doet de waarheid recht te doen. Bijvoorbeeld als Chris van de Heijden in zijn boek Grijs verleden uit 2001 aan de hal gaat met de suggestie dat De Vries antisemitisch zou zijn geweest. Of als De Vries, op basis van het kinderboek. Dagoe de kleine bosneger uit 1954, latent racisme wordt verweten. In beide gevallen slaat de biograaf bijkans de uitroeptekens uit het toetsenbord om de beschuldigingen te weerleggen. Gelijk heeft hij, denk je dan. Het is de taak van een biograaf om de feiten te presenteren, ze wetenschappelijk controleerbaar te maken en ze in een context weer te geven zodat voor de lezer een afgewogen beeld ontstaat. Anne de Vries junior doet dat nauwgezet en met veel overtuiging. Maar soms is hij zo begeesterd dat er een zweem van promopraat in de lucht begint te hangen. Bijvoorbeeld bij de beschrijving van De Vries’ laatste levensjaren, ten tijde van De man in de jachthut (1960) waarin een man in verwarring na de dood van zijn vrouw terugkijkt op het leven. “een roman over de jacht en over het huwelijk”, typeert junior. Om vervolgens aan te geven dat jagen toen nog heel gewoon was en duidelijk te maken dat vader De Vries heel veel liefde voelde voor moeder De Vries.
De man in de jachthut wordt gemengd ontvangen. “Voor de toonaangevende critici was hij ingehaald door de modernen: niet alleen Vestdijk, maar inmiddels ook Claus, Hermans en Mulisch”, schrijft de zoon. Over hoe de auteur dit destijds heeft ervaren lezen we niets, welke (fysieke) rol Anne de Vries in het Nederlandse literaire leven speelt en wat zijn kijk op kunst was, blijft onderbelicht.

Anne de Vries opereerde als schrijver in het midden van de vorige eeuw winnen de protestants-christelijke zuil – ook die wordt niet inzichtelijk beschreven. Hij was een gelovig man, Gereformeerd, als was de band met de kerk losjes. Illustratief is dit geval de geloofsovertuiging van zijn ouders; die werd bepaald na het rekken van lucifers. Het christelijke geloof heeft evenwel altijd een richtinggevende rol gespeeld in het werk van De Vries. Corinthe 13 was zijn motte: “En nu blijft geloof, hoop en liefde, deze drie; doch de meeste van deze is de liefde.” Meer uitgesproken is junior over het werk als ontwikkelaar van leesmethodes voor Nederlandse en Surinaamse scholen en De Vries’ waarde voor de jeugdliteratuur. Vooral diens opvatting dat ér in wezen geen verschil is tussen een goed kinderboek en een roman voor volwassenen’ wordt naar voren gehaald. De zoom is in dit geval ervaringsdeskundig: hij was universitair docent jeugdliteratuur en promoveerde op de beoordeling van kinderboeken.
Gaandeweg is er geen ontkomen meer aan: deze biograaf zit wel heel erg dicht
Op zijn onderwerp. Is een zoon wel de meest geschikte biograaf van zijn vader?
In zijn inleiding gaat junior in op dit dilemma. Hij ziet de valkuilen, gebruikt om die reden de veelzeggende ondertitel ‘biografie van mijn vader’ en komt zelf met een antwoord op de vraag of hij wel objectief kan zijn: “Nee natuurlijk niet, maar dat mag ook niet. Een biograaf moet zich kunnen inleven en kan dus nooit objectief zijn: het gaat erom de balans te vinden tussen inleving en distantie. Met het eerste zat het wel goed en ik dacht inmiddels ook voldoende distantie te hebben.”
Na lezing van Een zondagskind kun je daar ook anders over denken.

Boek: een zondagskind. Biografie van mijn vader.
Auteur Anne de Vries jr.
Uitgever: Kok. Prijs 29,90 (432 blz.)