Herinnering aan Jan Naarding

Op 20 juli 1963, terwijl de hoge zomer in volle
schoonheid zich ontplooit, is hij van ons heengegaan, dr. Jan Naarding, kort na
zijn zestigste verjaardag — het erenummer der „Driemaandelijkse Bladen”
zal nu postuum moeten versch(jnen.

Men wilde er niet aan, dat hij hard ziek was. Men zei:
hij is overwerkt, meer dan moe, omdat alles wat Drente betreft op hem, de
voorzitter van het Drents Genootschap, afkwam en hij altijd voor alles en
iedereen klaar stond, stil en bescheiden en boordevol wetende liefde omtrent de
Olde Landschap die heel zijn hart en hoofd heeft gehad. Maar wie arbeidt als
hij, rustig en geregeld voortgaande, raakt niet zo spoedig overwerkt —
integendeel: zijn idealistische taak is zijn wezenlijkst leven en zij houdt hem
staande, ook als ziekte en zorg hem ondergraaft, ja, ten dode toe velt. Jan
Naarding overleed aan een ernstige ziekte, die schielijk akuut is geworden, middenin
de bezigheid die hem zo lief was — de „drenthologie”, waarvoor hij als
wetenschappelijk hoofdambtenaar aan het Nedersaksisch Instituut van de
Rijksuniversiteit te Groningen nog heel wat had kunnen verzetten. Het heeft
niet zo mogen zijn, naar menselijk inzicht is hij veel te vroeg weggeroepen, en
men ziet niet de nieuwe voorman zo ontwikkeld en tegelijk zo
ingetogen-menselijk als hij, die in Drente de heden — en — verleden verbindende
kultuurtaak zal mogen overnemen.

Te Sleen, in de stemmige zuidoosthoek, werd Jan Naarding
in 1903 geboren en groeide hij op. Voor menigeen mag het van gering belang
zijn, waar en wanneer hij ter wereld is gekomen — voor de Iatere
dialektonderzoeker is dit natuurlijk van de allergrootste betekenis. Aan zijn
nog steeds hoogst eigenaardige jeugdomgeving dankt hij de kernige volksstat,
die hij zo nu en dan ook in eigen geschriften met vrucht gehanteerd heeft — de
na. tuur veredelend, echter z6 dat de „kostbare kunsteloosheid” ten volle
bewaard blijft. Men waardere het, hoe hij de Middelnederlandse „Reinaart de
Vos”bij stukken en brokken als „Reinier Robaard” verdrentst heeft
(een evenknie van de rake vergroningsing door wijlen Jelte Dijkstra), en hoe
hij een treffende natuursage navertelde in het Drente-nummer van „Neerlands Volksleven”
(december 1963), aan welk nummer hij zo van harte gaarne —— vanuit zijn
ruim-rustige huizing aan de Beilerstraat — heeft medegeredigeerd.

Waorum de iemen niet op de broene klaver bleutt,

Oes Lievenaer ha’ ‘t scheppen daon. Hie bezag ‘t wark van
Zien hannen en tevree wazze, van harten tevree met ‘t geschaopen. En umdadde mu
was van al Zien warken en doen, daorum zede, d’ anerdag zul ‘t ‘n rustdag
wezen. En ten ieuwigen dage zul ‘t zo blieven, op de zevende dag zullen alle
schepsels ‘t wark wark laoten en de Schepper daanken en loven veur ‘t levend
dadde hôôr daon hadde. En zo weur ‘t anzegd in de hiele Hof, dat elkenien zuk
ernao hebben kun.

De eerste zòndag brak an. En er weur daon nao God Zien
woord en gieniene gung an ‘t wark. Allerdeegs de nerige iempies bleven in d’
huve. Straolend steeg in de vrote de zun op an de kimmen; allerwoorns streide
licht en warmte. In de Hof gungen de bloemen wied IOS en zute geuren walmden as
wierook rond. En de wind weide die walm wiedwagenweg, de hiele wereld deur, as
‘n reukoffer veur oes Lievenaer. En ok um de iemshuve hông die zute locht.

De iempies luten de bloempies bluien. Zie zungen en
zungen de lofzang die God hôôr laerd hadde, doede ze schuup. Maor de zun kwam
hoger en hoger. ‘t Weur warmer en warmer in de huve, en zuter weur de geur van
de bloemen, zuter en zuter. Wat ‘n hônnig mus er wezen, wat ‘n gewin veur de
wintertied. En non stilzitten, tumigwezen, niet oetvliegen, niet garen in zuk
goddelk mooi weer, in zo’n zalige zunschieri! ‘t Loflied weur doffer, net of er
‘t verdriet de domper op zette. En ‘t was nog lang en lang gien middag, daor
vleug de moor de huve oet, riegelrecht in ‘t aende, liek op de zun an, ‘t
allerrichtste pad langs hen ‘t hoes van oes Lievenaer.

Die keek op dat de iem kwam. En doede ‘t klaaglied kreeg
van ‘t arme deertien, dat ‘t volk in de huve ‘t niet langer harden kun bij die
lekkere locht in de straolende zun, ‘t niet harden kon zunner wark doe streke
zuk over de baord, diep in gedachten. Azze ‘t weten wol, wel ha’ die iemen zo
nerig maakt, wel had’ er die warksemheid zo diep inschaopen? En doede dat
bedacht, doe scheuten hum flikkerings deur d’ ogen, deur die grote, diepe ogen
daore de moor met ankeek, maor aal liek met ankeek. En die flikkerings trôkken
Hum de wangen over hen in de mondhoeken. En inies daor lachde, lachde! ‘t
Straolde Hum van ‘t gezicht, zo muzze lachen. En de hiele Hemel lachde met.

En de arme iemenmoor, ‘t wus niet waor ‘t krupen mus, zo
schaamde ‘t zuk um al dat gelach. Maor doede oetlacht was, oes Lievenaer, doe
aaide ‘t iempien hiel zachies over de vleugelties. En Hie zee dat ‘t goed
lustern mus, d’ iemenmoor. Dat allerzuutste van de locht die ‘t hen de hemel
dreven hadde, dat kwam van de broene klaver. Daor zat de beste hônnig in van d’
hiele Hof. Warken wollen d’ iempies. Ze verveelden zuk van ‘t niks doen en
hadden verdriet van ‘t tumig gaon. Kwan! De zôndag was niet insteld worden tot
‘n plaoge veur ‘t geschaopen en tot ‘n dag van argernis en zuk verbieten. Hie
wus er raod op. Gao hen, zede, en zeg dien volk ‘t an, dat ik onnaerd hebben,
zie meugt toekomstig alle dagen hônnig garen, ok op de zôndag. Maor d’ hiele
Hof môt begriepen, dat verzet tegen Mien instellings ‘t schepsel in ‘t iegen
vleis snidt. Dé broene klaver daor zult de iemen nooit weer op bleuten. Die
za’k an anern doen.

Zo is ‘t worden en ‘t is zo bleven, dat kan bij zommerdag
alman ,zien. De iemen bleutt op alle bloemen dje der bluit, mor de broene
klaver hef. gien ien ooit de vlocht op. Die hef oes Lievenaer an de hummels
daon, die dikke, logge deers, die nooit gien haost hebt en de godganse dag maor
wat umbro t en op ‘n liefsten ‘n boel hônnig zuu et weinig wark. Maor de iemen
heu het niet. Zie warkt en vindt hônnig ze zint tevree umdat ze alle dagen rken
meugt, zolang as er wark is. En as ze an ‘t wark zint, dan zingt ze, zingt ze
aal verdan, zôndag en Wôrteldag. Dan zingt ze ‘t lied dat oes Lievenaer hôôr
laerd hef doede hôôr schuup. En zie daankt Hum dat ze warken meugt, warken
zolang as ‘t licht is en zolang as er hônnig in de bloemen zit, want zo warken
en zingen, dat is hôôr inschaopen.

Niet alleen zijn kruidige volkstaal (voor wier zuiverheid
hij met argusogen waakte!) maar (dieper nog) geheel zijn karakter mag men zien
als uitvloeisel van wat Sleen meegaf. Eind augustus 1962 zwervend in Zweelo en
omgeving, heb ik vaak vriendelijke zwijger, gedacht schaduwrijke brinken,
eerwaardige bomen, van de weg afgewende boerderij. en die het beste naar binnen
vouwen. Tot zijn voorgeslacht behoorden verscheidene wevers: dag voor dag
neêrzittend, draad voor draad verwerkend en toch eerlang klaar komend met het
grote werk, dat mensen dekking geeft.

Dag voor dag en draad voor draad doch het einde (al kwam het vroeg en
onverwacht) bekroonde al evenzeer het stadig volhouderswerk van onze overleden
vriend. De stugge doorzetter was hij, een stoere „eenspanjer” die de kop
ervoor hield maar zonder enig vertoon van eigenikkigheid en uitermate
fijngevoelig, ook ten opzichte van zijn „intimi”. Dat hij ten slotte met
aller instemming de vooraanzitting verkreeg, had hij louter te danken aan zijn
niet aflatende liefdevolle werkzaamheid, niet aan de een of andere zelfzuchtige
relatiepolitiek.

Hij is klein begonnen. Als dorpsonderwijzer verrichtte
hij zo eerlijk en toegewijd het nooit-hoog-genoeg-te-schatten basiswerk, dat in
Hoogkerk bij Groningen een lagere school reeds bij zijn leven naar hem werd
genoemd. Ondertussen publiceerde en vooral studeerde hij: in 1947 promoveerde
hij te Groningen tot doctor in de letteren op een degelijk proefschrift over de
Drentse volkstaal, dat hij bescheidenlijk als „Terreinverkenningen inzake de
dialectgeografie van Drente” heeft betiteld, en dat door meerdere studiën
(o.a. over de „ontfriesing” van Groningen) is gevolgd. AI een aantal jaren
eerder was hij overgegaan naar het middelbaar onderwijs: eerst in Almelo,
naderhand in Assen -—- van daar uit samen met wijlen Dr. Bezoen de hernieuwde „Driemaandelijkse
Bladen” leidend en de Nedersaksische weging aan weerszijden van de
rijksgrens inspirerend en stimulerend. Nog herinner ik mij de bezielende
spreekbeurt, die hij gehouden heeft, samen met de Bentheimer Dr. Arnold Rakers,
helemaal op „De Vechtstroom” bij Dalfsen — tijdens een rijkgeschakeerde
werkweek van het LOrentz-lyceum te Heerlen (juli 1956). Enkele jaren geleden
kon hij zich, zoals hierboven reeds werd aangestipt, volledig aan
zuiver-wetenschappelijk werk gaan wijden —- met als einddoel een woordenboek
van het Oostnederlands in de middeleeuwen.

Het laatst hoorden wij hem, eind vorig jaar, op een
zogeheten „symposion” van de Koninklijke Nederlandse Akademie van
Wetenschappen te Amsterdam. Prof. Keuning en hij hielden toen belangwekkende
voordrachten over de huidige stand-vanzaken bij het zo intrigerende es-onder.
zoek, vooral in Drente. Zonder dat men Prof. keuning tekort wil doen, mag men
zeggen, dat vooral Dr: Naarding het oor
van de vergadering heeft gehad. En toch: hij praatte maar
stilletjes-aan, zoals zijn gewoonte was, enigszins glimlachend en jongensachtig
verlegen. Doch wat hij zei kwam voort uit een levenslang meegedragen kennis van
het land en volk, en het ging aldus van hart tot hart: Zo dan ook mag Jan
Naarding bij z(jn vele vele vrienden voortleven — filologisch pelgrimerend over
de goudgele essen van zijn geboortegrond. Daar wellicht, onder de wijde hemel,
ontstond zijn woordkarig levensepigram, waarmee wij vol weemoed deze
herinnering besluiten:

Alles, mien jong, komp op zien tied.

Zuk verzetten en deel zuk leggen,

Stillink lustern, zôlm wat zeggen.

Geleuf mij, jong; niks wor wij kwiet

Van wat oes toekomp. ‘t Hef al zien tied.

Kerkstraat 64, Wassenaar.

Dr. Tjaard W. R. de Haan.