"Over m'n lijk"

Het darde Drentse wagenspel, dizze maol schreven deur
Dick Blancke

Wat kan een schriever nog toevoegen an zien eigen schrieverij?
Het wagenspel “Over m’n lijk” toert deur Drenthe in de maonden juli,
augustus en september. Een dikke tien speulers bint an de haal gaon met een
tekst die ik schreven heb. Gao het zien as het nog kan, dat is mien beste
advies. De redaktie van het Maondblad hef mij vraogd te schrieven over het
wagenspel. Maar wat moet ik der nog over kwiet? De zwietdroppels die het mij
kost hef um de tekst op papier te kriegen? De theorie achter het spel? Het
plezier met de speulers? De samenwarking met de regisseur? Elk woord liekt mij
teveul maar ik kan proberen um hier en daor een tippie van de sluier op te
lichten die lig over de wondere wereld van het wagenspel.

“Een wagenspel is een kôrt tenielstuk. Een reizend
gezelschap speult vanof een boerenwagen op kermissen, jaormarkten en
braderieën. Een jachtige en lawaaiige umgeving. Daorum moet de speulers van de
troep alles op alles zetten um de andacht van het volk te kriegen. Een
wagenspel mut dus kleurig wezen Het mut het publiek dat het drok hef in zien
greep kriegen. Mensen blieft eempies staon um te kieken maar ze moet blieven
staon.”Dat realiseerde ik mij toen ik begunde met “Over m’n
lijk”. Maar daorbij kwam nog dat ik een Drents wagenspel wol schrieven. De
Drentse taol in een wagenspel is niet genog um het een Drents wagenspel te
numen, vind ik. Drente zit dik in de volksverhalen en de volkswiesheden. En in
het Drents Museum hebt wij een unieke verzameling veenlieken. Die elementen
mussen mien wagenspel een Drents wagenspel maken. Zo verzun ik de volgende
personen:

Berendina Strieker geneest mensen. Zij is piskieker en
wikwief en trekt met heur wagen van braderie naor jaormarkt. Heur wagen is heur
heiligdom. Zij bewaart edders op Stark water. Zij hef een verplaotsbare
Breukeboom van Yde, maar heur mooiste schat is het veenliek. Heur dochtertie
Wemeltie

is een jong ding en helpt heur met alles. Jan Veenkloet
is een beetie een getikte landmeter. Hij hef vrogger ooit het veenliek vunden
en verkwanseld an wijlen de echtgenoot van Berendina. Jan is verliefd (!) op
het veenliek. Zien verloofde en zien moe bint daor dik op tegen. Gijs
Glunderman is directeur van een verlopen museum. Met zien assistent Douwe Dreum
wil hij een nei museum oprichten. Zij aast op het veenliek van Berendina. Het
veenliek is vunden bij het graven van de sluus in het Stieltieskanaal. De ban
van het Stieltieskanaal mut wôrden breuken.

Genog Drentse elementen um een Drents wagenspel um hen te
bouwen. Maar dan moej de mensen nog tekst in de mond geven. Berendina dut alles
of met levenswiesheden. Die bint bedoeld um de lachers in het publiek an bod te
laoten kommen:

“Eet ie alle dagen spek,

dan kriej gauw een gebrek.

Eet ie andievie en aander gruunvoer,

dan hej ‘t met de deurloop niet stoer. ‘

Wemeltie is een vrolijk en opgewekt wicht. Zij trekt veul
op met de kinder in het publiek. De kinder ziet het wagenspel deur de ogen van
Wemeltie. Samen met heur probeert

ze achter het geheim van het veenliek te kommen. Het
Drents cultureel ingewijde publiek komt ok an bod. Zij moet lachen as de Breukeboom
van Yde van stal wordt haald. En as Berendina vertelt dat de veenprinses
vrogger een mooi wief west is, die leup over de weg van Spier naor Wiester, dan
verkneukelt dat publiek zich hielemaol.

As schriever kun je een goeie opbouw van een tenielstuk
maken. Je kunt de speulers goeie teksten in de mond geven maar . . . dan moet
je het overgeven. De regisseur en de speulers moet het doen. Regisseur Rob van
der Ree wet allerlei kleine details uut de speulers te halen: Klara, de
verloofde van de getikte Jan Veenkloet is een vederlicht, balletachtig wichie.
Het is puur dans as zij op het podium springt. As tegenwicht komt Jeanine
Veenkloet der nogal stevig anbanjeren. Zij nimt moeizaam de twiej treden van
het trappie. Zuk soort dingen zut allent een goeie regisseur en hij wet zien
speulers ok nog zo wied te kriegen dat ze het durft neer te zetten.

De speulers zulf gaot over eigen grenzen met de gegevens
die ik in het stuk heb verwarkt: Geesie en Daisy bint een siamese twiejling. In
ien grote jurk bint zij twiej verschillende types. Een speulster die normaal
rustig en bescheiden overkomt gedraagt zich in heur spel opiens as een hoerige
opdringerige vrouw. En de aandere helft van de twiejling giet an de haal met de
tekst as zij giet stotteren en hiel dom giet doen. Het publiek reageert op de
verschillende zenuwtics die de speulers heur anmeten hebt. De hinnikende lach
van Douwe Dreum kan een schriever niet bedenken. En dan de ankleding van het
hiele spul. Het type dat elke speuler neerzet wordt benadrukt deur de kleding
van Louis Scheffer van de Kostuumcentrale. Berendina wordt een echte keunegin
van heur wagen deur de paorse glitterjurk en heur hoed met een veertie. De
landmeter Jan wordt sulliger dan sullig in zien grune pak en de boks waor zien
witte kuten onderuut komt. Het veenliek is hielemaol een verhaal apart. Een
perfekte imitatie van de originelen in het Drents Museum.

In het hiele stuk zit een op en neergaond ritme. Aktie,
rust, spanning, ontspanning en tussendeur veul muziek. Ik had Berendina veul teksten
op riem geven umdat zuks past bij de Drentse veurdracht. Dizze teksten bint op
muziek zet en wordt zungen deur Berendien, deur Geesie en Daisy of deur Jan de
Wilde, ien van de muzikanten. En de muzikanten speult tussendeur gewoon een rol
in het stuk. Een dreigende saxofoon die Gijs Glunderman naor het huusie speult
um daor zien plas te doen.

Zo is de tekst die ik leverd heb veur het wagenspel
“Over m’n lijk” een eigen leven gaon leiden. Maar pak ik het
tekstboek in de hand en luuster ik naor het spel, dan zegt de speulers alles
precies zoas ik het heb opschreven. Toch is het een ander spel. Dat komt deur
de wisselwarking, het mekaar beinvloeden en het an de haal gaon met bepaolde
gegevens. Het wagenspel is een samenspel worden en dat hef de kwaliteit ten
goede beïnvloed.