Toezebollen is in Drenthe koning onder de volksnamen H.C. 15-07-2016
Toezebollen is in Drenthe koning onder de volksnamen H.C. 15-07-2016
Toezebolle is in Drenthe koning onder de volksnamen
Hero Moorlag
‘Aj de pet weggooit en as er dan 9 maaibloumpies under zit, kunt de baisten der oet.’ Als je de pet weggooit en als er dan 9 madeliejes onder zitten, kunnen de koeien in de wei. Drents volksgeloof met een volksnaam voor madelieje. Het algemene plantje heet in de provincie ook brinkebloemke en koebloemke. Jent Hadderingh verzamelde de gegevens van zijn broer drs. Henk Hadderingh (1949-2005), die het initiatief had genomen van een taalkundig onderzoek naar volksnamen • voor wilde planten in Drenthe. Stichting Het Drentse Boek gaf in mei van dit jaar het bijzonder aardige boekje Nakende Wiefies uit, spannende volksnamen in Drenthe voor wilde planten. Nakende wiefies is de volksnaam voor sneeuwklokjes. De voorjaarsbloeier heet in Drenthe ook sneiklokkie en winterliedertie. Bladerend in het boek kom je de vreemdste plantennamen tegen, maar achter iedere naam schuilt een verhaal of er is een voor de hand liggende eenvoudige verklaring, zoals lepel-en-vôrkiesdiefvoor herderstasje.
Overbekend in de hele provinCie is lisdodde, of het nu gaat om de grote of de kleine lisdodde. Gezienus Omvlee, oud-gemeentedichter van Emmen, schreef er ooit een gedichtje over: ‘Spel an de waterkaant, avonturiersgedrag, wij rookten lisdodde dan as sigaor, en dan die schraopende wildehavanahoest, uut zo’n jong ventie van amper zes jao€. De dikke bruine zaadkolven lijken inderdaad op wflde Havana’s, maar steek er alsjeblief niet een op, want je gaat over je nek. De naam sigaar voor lisdodde komt in het hele land voor. Laampenpoetser is eveneens heel bekend. Het glaswerk van de vroegere petroleumlampen raakte beroet. De kolfvan de lisdodde paste er mooi in. Hadderingh: ‘Door de vorm en de stevige zachtheid van de aar, was de lisdodde daar uitstekend geschikt voor. Om smallere lampenglazen schoon te maken, gebruikte men de kolven van de kleine lisdodde. Doopte je de sigaren in olie, dan had je een toorts of fakkel. Bij het ouder worden gaan de sigaren pluizen om hun zaadjes te verspreiden. Daar komt de bekende Drentse naam toezebollen vandaan. Het pluis werd als kussen vulling gebruikt. Enigszins grof zijn volksnamen als bolpiezen en voor al negerpielen.
Laampenpoetser vind ik de mooiste volksnaam. Een in de natuur gevonden oplossing om lampenglazen te reinigen.
Volksgeneeskunde
Van de dikke stengel van fluitenla•uid kun je een fluit maken. Drentse volksnamen zijn fluities, fluitpiepen, toeters en trompetterloof. De fluit van fluitenlŒuid geeft één toon. Wie handig is, kan van een voorjaarstak van de lijsterbes een fluitje maken dat verschillende tonen geeft. Oudere Hoogeveners noemen de lijsterbes Sap sap siepie. Vroeger zogen we uit de roomwitte bloemen van witte dovenetel nectar. In Drenthe heet deze wilde plant hunningzoeger.
We gooiden elkaar met de vruchten van de klit. Elk zaadje in dé vrucht heeft een weerhaakje. In Drenthe heten de planten kleverklassen. Salomonszegel staat bekend als motte met biggen. Wilde planten kunnen geneeskrachtige stoffen bevatten. Dat werd in Drenthe vroeg ontdekt. De gelmeusde bladeren van grote en smalle weegbree werkten bloedstelpend en reinigend op wonden, vandaar de volksnamen trekblad en winderumblad. Een afreksel van perzikkruid werkt samentrekkend bij diarree en werd daarom schijtblad genoemd. Op het moment bloeit boerenworml«uid volop. Men droogde de plant en hing een bosje bloemen in stroop. Het was een goed middel tegen wormen. Bijgeloofligt echter op de loer. Neem hondsdraf, een algemeen kruid. De naam heeft niets te maken met een dravende hond, maar is een verbastering van het Oudhoogduitse woord gundreba. In Drenthe noemt men de plant kruup-deur-de-tuun, maar ook oerkenblad. Oerken zijn aardgeesten die blauwe plekken veroorzaken. Maar geen nood, wie in de Walpurgisnacht, van 30 april op 1 mei, een krans van hondsdrafblaadjes draagt, hoeft niet bang te zijn voor boze geesten.