Chris Canter (1980)
Verscheidenheid an taol is as het waore in zien DNA opnummen: hie hef familie in Zuud-Afrika, zien pap is Engelstaolig en zien mam sprek de taol van de kop van Overiessel. Naodat e jaorenlang in Madrid woond hef, verhoesd’e naor Londen maor undertussen is e weer in Madrid te laande kommen. In 2006 hef de Drentse schriefwereld veur ’t eerst wat van Chris Canter heurd: zien vertaoling van het negende-eeuwse lied Ut quid iubes pusiole verscheen toen in Roet. Zien eerste eigen bijdrage veur Roet kwam in 2008 en vanof die tied is wark van Chris Canter regelmaotig te lezen in dit letterkundige tiedschrift. Ok in aandere bladen bint geregeld gedichten, verhalen en essays van zien haand te lezen.
Chris Canter zien wark kuj gerust origineel numen. Het is ok niet zo dat zien verhalen zuch altied in (Noordoost-) Nederland ofspeult. De underwarpen bint vaak eigentieds en biezunder. Zien geschriften hebt een biezunder mooi taolgebroek.
Toen in 2009 van het Huus van de Taol het kleine boekie Vueltaol. Op fietse deur Drenthe oetkwam met daorin handige zinnen in het Drents, het Nederlands en het Spaans, hef Chris Canter zörgd veur de Spaanse vertaolingen.
In 2019 kwam bij Het Drentse Boek de eerste verhalenbundel van Chris Canter oet under de titel Moenen.
Boekpublicatie:
Een verhaal van Chris Canter oet Moenen:
Moenen
You try the handle of the road. It opens. Do not be afraid.
Leonard Cohen, The Stranger Song
’t Is krek zeuven ure. An ’t ende van de doodlopende straote zet Gijs de Ford Taunus neer die as e een maond later in de vernieling zal rieden. Hulsterpad 33: hier woont de familie Mannen, zoas de brievenbusse bevestigt. Gijs stapt uut en gled smeu aover de motorkap umme Marieke der an de passagierskaante uut te laoten. ’t Gef niks as der deuken in de wagen koomt, die koomt der sowieso wel in op de autorodeo. De Ford kump van de sloop en mut binnenkört een gedaonteverwisseling ondergaon. De achterbaanke en de passagiersstoel deruut, een veiligheidskooi derin. Ok de raampies mut deruut: wanneer de auto’s in de rodeo op mekare knapt, hej niks an rondvliegende scharven.
Marieke hef an heur neie vriend niet allend een autocoureur, mar ok de gitarist van metalband Freya, die steeds grotere zalen vult mit zwaore gitaarklaanken. Ze hef hum leren kennen toen de band optrad bij Hedon in Zwolle. Sindsdien is ’t Gijs veur en Gijs nao. Eerder dizze zomer bint ze naor Marilyn Manson in Nijmegen ewest. Nou Marieke de havo of hef en zeuventiene is, krig ze aordig wat vrijheid van heur volk. Mit een keur an bijbaanties in de grote vakaansie wil ze bewiezen die vrijheid weerd te wezen. Dizze aovend zal ze een zakcentien verdienen as oppas bij de familie Mannen, vrienden van heur olders. Intied det Hans en Jannie Mannen heur trouwdag viert in een sjiek restaurant an de Riest, zal Marieke op heur thuusblievende dochtertien van zeuven passen. Lucie is een bleek, mager dink mit donker krulhaor; Marieke hef heur wel ies eziene, mar kent heur wieder niet goed.
Hans Mannen hef Gijs zien Ford heuren grommen en stiet al in de volle briedte van de veurdeure. In zien krap zittende nette pak is e een stuk minder op zien gemak as in de spiekerbokse mit holthakkersvest daor as e gewoonlijk in deur ’t dörp löp.
‘Ik mut ’t an van de vrouwe, hè,’ zeg e samenzweerderig, de doemen achter de revers van zien jassien esteuken. ‘Kom derin, Marieke, dan laot ik oe zien waor de koelkaste is.’
Hij dreit hum umme en botst haoste tegen zien dochtertien op, det mit een katte in de narms in de deuropening verschenen is. Van schrik springt de katte uut de haanden van ’t maagien en schöt onder de bienen van Marieke deur, de tuun in. Ze kik achterumme en zet nog net hoe of e, bizar genog, mit een sprong in de gespierde narms van Gijs belaandt. Gijs, die tegen zien Ford hef staon leunen, haalt de scholders op, aait ’t biesien en kuiert dermit naor de veurdeure. Veurzichtig hevelt hij de katte weer aover naor Lucie, die Gijs mit glimmende ogen ankik.
Een stief kwartiertien later is Gijs weg eknetterd, bint Hans en Jannie Mannen op de Riest an etuft en zit Marieke mit Lucie in de kamer. ’t Maagien hef ’t eten al op, ’t ienige wat Marieke hoeft te doen is een beetien mit heur speulen en heur naor bedde brengen. ‘Ze hef een keunstoge,’ hef Mariekes moeder laoten weten. ‘Denk derumme dej daor niks van zegt.’
Lucie zit middenin de kamer in kleermakerszit op de vloere. Um heur henne hef ze een grote kringe van poppen, plastic dinosaurussen en pluche speulgoeddieren. Van heur linkeroge bint de oogleden net iets meer esleuten, mar aans is niet te zien det ’t oge een evarfd schulpien van keunststof is. Marieke giet op heur hurken buten de kringe zitten. ’t Ienige wat ze zo ien-twee-drei gemien hef mit ’t tengere maagien is det ze allebeidend nagellak op hebt: Marieke blauwe, die kleurt mit een paar blauwe strengen in heur haor, en Lucie zwarte. ’t Maagien wis umstebeurten naor elke poppe en elk dier in de kring en lat Marieke de namen weten. Heur stemmegien is zo iel as zijzölf.
‘Dit is Ariël,’ zeg ze van een pluzige leeuw mit haoruutval die ze vast een beste poze terogge in de dierentuun ekregen hef. Een dik mannegien mit een knobbelneuze – hij hef wat weg van vader Mannen – stelt ze veur as Trullibub. Drei kebolterachtige wezenties bint Pixie, Ulkien en Cilie. Aandere vrömde namen koomt veurbij: Donderklompen, Griesmalkien. Marieke trekt een wenkbrauw op. Hoe kump ze toch an die namen, verzint heur olders die veur heur?
De leste in de kring is een gebreide, smoesterige poppe mit een grote bosse strooiig haor.
‘Dit is de Roggemoer,’ zeg Lucie. Ze dreit de poppe umme, zodet de knoopogen naor Marieke staart. Die kan heur haoste niet veurstellen det Lucie zo’n voel wiefien as poppe wil hebben.
‘Bint die allemaole van oe?’ Wat aanders wet ze zo rap niet te vraogen.
‘Ik bin de meesteres,’ verklaort ’t maagien.
‘Ie bint de juf? Is dit dan oen schoelklassien?’
Lucie kik Marieke een beetien schuun an – vanwege ’t iene goeie oge, natuurlijk – mar holdt de lippen op mekare. Wat ok een bleek, smal bekkien, denkt Marieke. En det mit zo’n ronde vader. Ok de moeder hef ze trouwens niet veule van weg.
Inienen is der rumoer te heuren. An ’t raam van de tuundeure is een gieteling an ’t fladdern, asof e naor binnen wil. Hij is zwart, dus is ’t een mannegien, is ’t eerste wat Marieke in ’t zin schöt. Det mut ze nog van de basisschoele weten: daor hadden ze een hiele les aover de gieteling ekregen umdet een maagien bij heur in de klasse Merel hiette. Op de havo hadden ze niet meer bij veugels stil estaone. Marieke hef nog nooit een veugel op dizze maniere gangs eziene. ’t Dink lek slim in de biester. Even later vlög de gieteling vurt van ’t raam en verdwient tussen de struken. Lucie hef de blik wat dreumerig op de tuun ericht. Ok de katte, die naost Ariël de leeuw is gaon zitten, loert deur ’t raam.
Marieke stelt veur een spullegien te speulen. Lucie nemp een naodenkerspose an en beslöt: ‘Wegkroepertien.’ Marieke mut heur argens op de benedenverdieping verstoppen en Lucie zal töt twintig tellen. Mit de haand op heur iene oge begunt ze te tellen. ’t Glazen oge kik de oppas an. Die kan heurzölf der mar mit muite van aovertugen det ’t maagien heur niet warkelijk zet. Ze slöp de gaank op en kik achter verschillende deuren: een computerkamer, de wc, de meterkaste. Onder de trappe viendt ze een kleine bargroemte mit een rolgerdientien derveur. Daor past ze nog net in.
‘Twintig! Ik kom oe halen!’ klinkt ’t vanuut de huuskamer. ’t Is een poosien stille. Marieke heurt ’t maagien niet lopen; der gaot gien deuren lös en weer dichte. Dan barst op de gaank, net an de aandere kaante van ’t rolgerdientien, een wild geklapwiek lös. ’t Klinkt krek zoas eerder de gieteling bij de tuundeure. ’t Gerdien deukt in, asof de veugel der tegenop an ’t fladdern is. Marieke gef een gil. Dan begrep ze det ’t Lucie mut wezen, die de gieteling naodöt. Mar ze mut ’t zeker weten. Mit een ruk an ’t koord trekt ze ’t rolgerdientien umhoge. Daor zit Lucie te glundern. De poppe mit strohaor hef ze bij heur.
‘De Roggemoer hef oe evunden,’ straolt ze.
Later die aovend zit Marieke an taofel mit een reisgids aover Amerika die ze van de bieb eliend hef. Ze hef Lucie evraogd of ze tillevisie wol kieken, mar daor had ’t maagien gien aordigheid an. Op de grond, mit heur speulgoedbiesten as publiek, lig ze een tiekening te maken. Um half negen mut ze op bedde, een half uurtien later as gebrukelijk. Töt die tied lat Marieke ’t rare kiend liever mit röst. Dankzij de reisgids hef ze de gedachten weer bij Gijs. De twee hebt een roadtrip aover de prairies en deur de woestijnen van Amerika epland. Mit det ze even opkik van ’t boek, springt de katte op taofel, karmt en zet de poten op de bladzieden. Marieke deinst wat terogge, mar ’t dier springt direct weer op de vloere. Ze schrikt as ze vervolgens markt det Lucie pal naost heur stiet.
‘Wat lees ie?’
‘Ik kieke wat deur een reisgids.’
Lucie leunt aover taofel en leg de vinger op een plaatien van ’t Vrijheidsbield. De Roggemoer, die ze in de aandere haand hef, kik mit.
‘Gaoj op vakaansie naor Amerika?’
‘Zoiets ja. Ik gao der een poosien henne.’
‘Gaoj allend?’
‘Ik gao mit mien vriend.’
‘Hef die oe hier ofezet?’
‘Klopt,’ zeg Marieke körtof.
‘Mag ik mit?’
‘Mit naor Amerika? Nou, ik weet niet as det zomar zol muggen van oen va en moe.’
‘En as ’t mag?’
‘Det zuw dan wel zien, goed?’ zeg Marieke. Ze is der ongemakkelijk van det ’t maagien nou juust aover Gijs en de reize naor Amerika an ’t deurvraogen is. Lucie gef der gien bliek van tevreden te wezen mit ’t antwoord.
‘Kump hij oe ok weer ophalen?’
‘Vanaovend? Ja. Wij gaot nog uut buten ’t dörp.’ Mitiene hef ze der spiet van det ze dit an Lucie verteld hef, al wet ze niet wat ’t uutmak.
‘Mag ik mit?’
‘Weej wat,’ zeg Marieke, ‘wat ieje magt is naor bedde gaon. Ie bint al een half uurtien langer op as aanders.’ Ze verwacht det Lucie zal jengeln en tied zal rekken, mar ’t maagien lat heur stillegies naor baoven voeren. As veurwaarde stelt ze wel det heur poppen en speulgoedbiesten mit naor heur slaopkamer magt.
Mit haandenvol Pixie, Ulkien en Cilie giet ’t de trappe op. De katte, die natuurlijk mit naor baoven wil, kriebelt langs Mariekes bienen. Ze mut heur best doen umme niet op ’t biest te stappen en mit poppen en al naor beneden te kukeln. In de badkamer poetst Lucie heur taanden en haalt heur keunstoge uut um ’t schoon te maken. Det kan ze zölf, ie hoeft niks te doen, hef vader Mannen ezegd. As ienmaol de poppen en biesten in een kring um heur bedde staot, kröp Lucie onder de lakens. Marieke klikt ’t locht uut, trekt de slaopkamerdeure achter heur dicht en spitst nog even de oren. Warempel heurt ze ’t kiend zachies praoten. ’t Mut tegen heur poppen wezen: ‘Amerika is hiel groot. Ie magt der allend hen aj zölf ok groot bint.’
Beneden löp Marieke wat rond deur de stille huuskamer. Der valt nog locht deur de ramen, mar de eerste schemering begunt de tuun te vullen as een griezige mist. An de binnenkaante van de tuundeure stek een sleutel in ’t sleutelgat. Ze dreit die umme en drokt de klinke naor beneden. Vanuut de tuun rök ’t verrassend stark naor eerde en blad en de zachte aovend. Ze stapt naor buten en stek een sigarette op. Eerder dit jaor hef ze heur eerste pakkien sigaretten ekocht. Aj tussen oen zestiende en oen zesentwintigste niet rookt, is ’t niet best mit oe, is Gijs zien wiesheid. Zölf is hij viefentwintig.
De rook en de lichte nevel baoven ’t gazon drieft in mekare. In een boom achterin de tuun, kreg Marieke in de gaten, zit een gieteling mit ’t oge op heur ericht. Dezölfde as eerder? Ze drokt de sigarette uut tegen de mure, stapt naor binnen en probeert de deure weer in ’t slot te dreien. De sleutel warkt mit gien meugelijkheid mit. Ze mut ’t later nog mar ies proberen. Of aanders is ’t toch gien punt um tegen de Mannens te zeggen det ze even in tuun ewest hef?
Op de vloere lig Lucies tiekening. Marieke giet deur de kneien en zet det ’t maagien ’t Vrijheidsbield etiekend hef. Der is wat vrömds mit, en Marieke mut de zaken even op de riege zetten umme deur te kriegen wát. Lucie had an dizze tiekening liggen warken veurdet ze ’t plaatien van ’t Vrijheidsbield in de reisgids onder ogen kreeg. Is dit stom toeval, of hef ze soms eerder dizze aovend stiekem in Mariekes rogzak zitten snuien? Linksonder op de tiekening stiet ‘Lucie Moenen’. Marieke kik een poosien naor de achtername en vrag heur of as Lucie die expres verkeerd eschreven hef. ’t Zol niet de ienige eigenaordigheid van ’t kiend wezen. In de zithoek knipt Marieke de tillevisie an en kump in een film terechte. Wanneer ’t reclameblok anbrek, beslöt ze de trappe op te gaon umme te controleren of de meesteres al aovermeesterd is deur slaop. Ze luustert an de slaopkamerdeure: niks te heuren.
Nao de film stiet Marieke heur baoven in de badkamer op te maken. Dommiet kump Gijs heur ofhalen um heur veur ’t eerst mit te nemen naor een grote disco net aover de Duutse grèenze. ’t Is hiel wat aanders as mit de gebrukelijke vriendenkring naor de keet, mar ’t is nog dichte bij huus vergeleken bij wat ze binnenkört mit ’n beiden van plan bint. ’t Grootste diel van de zomer had Marieke nog, net as heur olders, edacht det ze in september an een opleiding verpleegkunde zol begunnen. Gijs had lange mutten praoten, mar in ’t lest had hij heur zowied ekregen um een tussenjaor in te lassen veur de roadtrip. Der lek heur niks mooiers as naost Gijs deur ’t eindeloze Amerikaanse laandschap te jagen, deur ’t decor van films die ze van kiends of hef eziene. ’t Zol nooit in heurzölf opekomen wezen um heur opleiding veur een jaor uut te stellen en van onder de vleugels van heur volk vurt te glippen. Mar nou ze mit Gijs zal gaon, zet ze heur vriend en heurzölf as romantische voortvluchtigen, veugelvrij, wied of van toezicht en verplichtings.
Nog altied hef ze ’t heur olders niet verteld. De argumenten die ze wil gebruken, hef ze al tig keer rippeteerd. Ze zal heur Engels verbetern, mèensen leren kennen, meer op heurzölf leren staon. Feilijk is det allemaole bijzaak en kan ze ’t niet wachten um samen mit Gijs de vrijheid te pruven die Gijs nou al lek te hebben. Ze kik in de spiegel. Klaor veur een uutgaonsnacht. Ze zet der niet allend knap uut, mar ok older as zeuventiene. Zo wil ze heurzölf zien: volwassen genog veur wat komen giet.
Buten heur prakkezaotsies umme hef ’t doodstille ewest. Mar van ’t iene op ’t aandere moment bonkt der wat zwaors de trappe of. ’t Giet dudelijk van baoven naor beneden. In gedachten zet Marieke ’t maagien van Mannen onderan de trappe liggen. Ze vlög de badkamer uut, mar in ’t trapgat is niks te zien. Veurzichtig döt ze Lucies slaopkamerdeure lös. In ’t locht van heur mobieltien kik ze naor binnen: Lucie lig niet op bedde. Ok de poppen en speulgoedbiesten bint nargens te bekennen. Is det ellendige kiend weer een spullegien mit heur an ’t speulen? Mar liever det nog as een ongelok, daor as zij as oppas de verantwoordelijkheid veur zol hebben. Mit een pienlijk bonzend harte giet Marieke de trappe of en löp ze deur de gaank. Ze drokt de deure naor de huuskamer lös, ’t lek in slow motion te gaon.
Zoas eerder die aovend, mar nou in heur nachtpon, zit Lucie kalm temidden van heur leerlingen van pluche en plastic. Ze kik Marieke an mit de glimlach van een ondeugend mar onschuldig frabbe. Ok de poppen en speulgoedbiesten bint zo edreid det ze allemaole naor Marieke kiekt. Die stiet veraltereerd naor ’t tafereel te staren.
‘Speul ie mit?’ vrag Lucie.
Marieke wet niet wat ze mut doen of dèenken. Op de ien of aandere maniere rök ’t in de kamer naor butenlocht en tuun, al is ’t niet kold. Ze kik opzied. De tuundeure stiet een endtien lös en an de binnenkaante zit op de klinke een zwarte veugel: de gieteling. Mitiene wupt hij van de klinke of en zeilt deur de kamer, zien felgele snavel achternao, in een duukvlocht op Lucie of. Driftig begunt e in ’t haor van ’t maagien te fladdern en te pikken. Lucie schrouwt ’t uut. Instinctief stapt Marieke naor veuren en aover de poppen hen. Mit de vlakke haand wil ze de veugel vurtjagen. Nog veurdet ze kan uuthalen, springt vanof de taofel de katte deur de locht en snaait de gieteling weg. Druppies veugelbloed zo klein as speldekoppen verschient in een nette liende op Lucies gezichte en nachtpon. Marieke knep de ogen dichte, mak van heur haanden een bescharmende cocon en krimpt in mekare.
’t Krimpen duurt een eeuwigheid. De ogen holdt ze stief dichte: um heur heufd heurt en vuult ze nog ’t klapwieken van de veugel. De starte van de katte zwiept tegen heur wange. In een cirkel um heur henne heurt ze ’t lawaai van biesten die ze niet kan thuusbrengen, mar die allemaole ’t gevecht tussen de katte en zien prooi liekt an te vuren. Stemmen die niet van Lucie kunt wezen dreunt opzwepend in een taal die ze niet begrep. Vrömde wezens schoert tegen heur an: ze vuult veren, haoren, schubben, warm en kold, glibberig en roeg. Alles dreit um heur henne en ze duurt niet te kieken. As een kiendtien mak ze een ballegien van heurzölf en stopt de vingers in de oren.
As ze nao een beste poze de vingers uut de oren haalt en de ogen lösdöt, is ’t stille. Ze zit op de vloere en um heur henne staot de poppen en speulgoedbiesten, onbeweeglijk, net of ze zopas niet joelend in de rondte egaone bint. Bij de tuundeure zit de katte mit de rogge naor heur toe. Zien kop giet op en neer, asof e de veugel an ’t anvreten is. Marieke kik naor beneden, naor heurzölf, en zet töt heur ofgriezen det ze een witte nachtpon drag daor as dunne, blieke narmpies uut steekt. Op heur nagels zit zwarte nagellak. Dan stapt van achter heur een lange, jonge vrouwe teveurschien. Ze hef een paar blauwe strengen deur ’t haor en as ze umkik, zet Marieke det zij ’t zölf is. De vrouwe glimlacht naor heur, hurkt en zet een poppe die ze in de haanden hef tussen de poppen in de kring. De vingernagels van de vrouwe bint blauw evarfd. In de poppe herkent Marieke de Roggemoer.
De deurbelle giet en de vrouwe kump in ’t ende. Ze torent baoven Marieke uut en löp de gaank deur, naor de veurdeure. De basstemme van vader Mannen is te heuren en dan heurt Marieke heur eigen stemme: luchtig, zölfverzekerd, verleidelijk zölfs. Mar zij kan ’t niet wezen – zij zit hier in de huuskamer op de vloere, binnen dizze heksenkring…
‘Lucie!’ röp vader Mannen verbaosd, mit det e de schemerige kamer binnenstapt. Hij rök naor wien en der zit een vlek op zien pak. ‘Nou dan, nog altied niet op bedde? As de katte van huus is…’
Achter hum, deur de lösstaonde veurdeure, klinkt ’t knettern van de Ford Taunus. Gijs is ekomen um zien maagien of te halen, de nacht in en de vrijheid in de mute.