Gerard Nijenhuis (1932-2023)

Hie is tweetaolig opvoed. Op de HBS in Assen leerd’e zien grote veurbeelden Nijhoff en Achterberg kennen. Hie studeerde theologie in Stad en Amsterdam en was daornao  predikant in IJmuiden en Koog-Zaandijk. Weerum in het noordoosten van oes laand (Eext) weur e bedriefsmaatschappelijk warker in Stad en docent an de Sociale Academie in Kampen. Daornaost dee e pastoraal wark in Eext. Van 1985 tot 1990 was Gerard Nijenhuis docent Drents an pabo De Eekhorst in Assen.

Hie warkte in zien Grunningse studententied as Harm Werners met Heyting, Douwes en Gerriet Wilms met an het Drents pregramma van de RONO. Zien verhalen weurden in 1955 under pseudoniem (Harm Werners) bundeld: Um ’t hemelriek. In 1956 was e ien van de oprichters van de Drentse Schrieverskring, vanof 1983 was e een jaor of wat veurzitter. In 1956 hef e samen met Hans Heyting en Gerrit Kuipers het streektaoltiedschrift Oeze Volk opricht. Daor hef e ok een zet redacteur van west. Later publiceerd’e ok gedichten in Roet.

Aandere streektaolactiviteiten: bloemlezings oet het wark van u.a. Harm Koops, Hidding, Van der Velde; met Heyting, Kocks en Sluiter in 1981 Marcus, een Drentse vertaoling, in 1983 Mandielig, een bloemlezing Drentse poëzie met een inleiding; in de jaoren ’80 veur Radio Noord het veulbelusterde programma In de mooie kaomer; in 1990 in Nedersaksische Studies een schets van de Drentse literatuurgeschiedenis: Het Voorportaal. Van Schrijverij tot literatuur; met Stieneke Boerma Riw, cursusboeken Drents voor de pabo (1987 e.v.).

Gerard Nijenhuis kreeg veur al die activiteiten en veur zien literaire wark in 1987 de Culturele Pries van Drenthe. Twee jaor later eerde Roet hum met een speciaal nummer over zien leven en wark.
In opdracht van Stichting Drentse Taol is een schrieverspetret op DVD maakt.

In 2008 weur Gerard Nijenhuis gemientedichter van de gemiente Borger-Odoorn.

Bij de prissentatie van zien bundel Tachtig gedichten (22-01-2012, bij zien tachtigste verjaordag) hef Gerard vanwege zien grote verdiensten veur de Drentse taol het eretieken van het Huus van de Taol kregen.

In 2018 kwam der bij Het Drentse Boek een biografie oet over Gerard Nijenhuis.
Gerard Nijenhuis. Dat ik besta komt door de taal. De biografie is schreven deur Lukas Koops.

 

Boekpublicaties:

• Um ‘t Hemelriek (1955);
• Tweitalig ( Drentse en Nederlandstaolige gedichten, samen met Hans Heyting);
• Leven op afstand (1978 Nederlandse gedichtenbundel under eigen naam);
• Het jaar van de ooievaar (1979);
• Het dorp bestaat niet meer ( 1981);
• Dubbelspel ( 1983);
• Onlaand (1983);
• Schoolschrift (1987);
• Novemberlicht (1987);
• Onteigening (1989);
• In aankomst ligt vertrek besloten (1990);
• De rimpels van/ over mien vel (1990);
• Tekens van gemis (1992);
• Het omslaan van de tijd (1994);
• Het Portaal (1997);
• Land in zicht ( 2000);
• Het verbörgen leven (2004);
• De toonsoort van de tied (2005);
• Een plek um te blieven ( 2007 boekenweekkedo Drentse Boekenweek);
• De dag dat vader verdween ( 2010);
• 80 gedichten (2012);
• Kringloop (2015).

 Een keur oet het wark van Gerard Nijenhuis:

ONLAAND

Dichten is niet wat in de boekies steet:
De chaos in een vittien-regelig verbaand
bedapperen en dan an vaoders haand
staon kieken of de zun al under geet.

Dichten is ok niet ‘t zo mooi zeggen
dat ‘t leven, tot de tweede macht verheven,
je even zun raor geveul kan geven.
Het is gien toverij, gien haand opleggen.

Dichten is duren: ‘t Woord boeten ‘t vaast verbaand
gebruken, tegendraodse oetleg geven
van dat hemmele, ingeperkte leven.

Dichten is: wonen op ‘n stuk van ‘t onlaand
Scherensliepen. Met je waor langs de deuren gaon,
waorvan je zeker weet: zie laot oes staon!

Oet: Onlaand

 

VRUMDE

Verkaoveling legde de nes terecht:
Waor ies oes bes een goorn har met slaot,
geet nou ‘t kombein en slag zien zwaore maot.
De grenssteen van de marke is verlegd.

Het hoes daor wij in zaten weur verbouwd.
Geluden die wij heurden, ‘ zachte soezen
van d’aovend, ‘t tweedonker van vleermoezen,
het is veurbij, al was ‘t nog zo vertrouwd.

Wat is nog eigen as alles overal
het zölfde wezen mot, de tied gien kleur
meer kriegen wil en in gien dörp de geur
van heui de zummeraovend kruden zal.

Waor blief ik zölf met witte boord en handen,
waor heur ik thoes – met wel heb ik nog banden?

Oet: Onlaand

 

‘T LESTE

As ‘t um het leste geet,
dat ogenblik van schien en wezen,
as locht gien locht meer is,
maor glaanzen dat verguldsel is, waorin nog eenmaol alles straolt,

laot mij dan kleine woorden lezen
die kalm ontstaot in ‘t tussenlaand
van taol en die jij met je haand
umschrieft, de rimpels over
van mien vel

Oet: Tekens van gemis

 

GELIEKSOORTIGHEID

Gelieksoortigheid drung tot oes deur.
Wij weurden oet middeleeuws verbaand verlöst
en kwamen saomen in één grote kaomer.

Doe weur het leven identiek: De naom,
de burgerlieke staand, één grote noemer
kreeg oes kollektief. Het recht
dat zegevierde. ‘t Kun niet anders gaon.

Het laand weur kaol, de akker slecht.
Grafheuvels blieft as vrumde rudimenten
wiezen naor ‘n vergaone warkliekheid.

En oeze taol – die zachte, die het nunern
kende van een kind, het longern van een vrumde,
die weur beheerst deur het getal.
Het rekenwark was meerder as de stille zin
van oeze ingekrömpen woorden,
die wij aal meer verzwiegt.

Wij weurden zo ieselijk geliek, egaol,
zo identiek.
Gien man of vrouw, gien dood of leven,
alles wat anders is, was overdreven.

Gelieksoortigheid drung tot oes deur. Een lot
kwam bovendrieven, een vrumde god,
die oes gien vrijheid braachde
en gien broederschap.
Mandeligheid verdween.
Wij woont apart achter de blinde muren van oes gemis.
En oeze naobers weurden buren.

Oet: Onlaand

 

ONGEWOON KERSTFEEST

Langzaom ontwaokt het dorp oet ‘t gries bestaon
van de gewone weken. Ok wel niet wil
moet wal geleuven, der is wat aans op til,
diep-in wet elk: zo kan ‘t niet wieder gaon.

Een boer betreurt de saomenvol van stille daogen,
dat e niet volop naor zien laand kan gaon.
Hij blef umslachtig bij zien trekker staon,
die op de deel wacht veur ‘n lege waogen.

In ‘t keuken zeg zien vrouw: wij doet maor niet
an kerst, wij slaot het één keer over, wij spaort
de vrede op, die kan tot volgend jaor bewaord.

Maor as de hemel opengeet, heurt zij het lied
dat mèensken vortrop oet heur daogelieks bestaon.
Ze zeg: kom, Rieks, zul wij oet kuiern gaon?

 

HET JAAR VAN DE OOIEVAAR

Het huis, waar het om ging, lag aan de rand van het dorp. Het was leeg en het zou verkocht worden. Wubbing, die in het Holt woonde, een gehucht drie kilometer buiten het dorp, vond de ligging prachtig: niet in de drukte van het dorp en toch overal vlakbij. Hij had er wel zin in. Nog een paar jaar en hij zou de boerderij overdragen aan zijn zoon. Hij en zijn vrouw konden dan mooi naar het dorp toe gaan. Mans Havinga – door iedereen Mans Kwak genoemd – zei: “Dan zitten ze meteen dicht bij ‘t kerkhof, da’s ja makkelk as ‘t zo wied is.”
En dat was waar: Het witte huis met de gele luiken en het donkere pannendak lag aan de weg naar het kerkhof.
Het was ongeveer 100 jaar oud, een landhuis in boeren-stijl gebouwd. Het had een stal en een banderdeur, waar paard en koets naar binnen konden en waar ook een of twee koeien hadden gestaan.
Het bijzondere van het huis was, dat het met een hoek was gebouwd; het had als ‘t ware een zijvleugel. En achter die zijvleugel was een veranda.
Alle kamers waren op de benedenverdieping. Het waren er niet veel, maar ze waren wel groot. Een gang liep van de voordeur naar de veranda. Aan de rechterkant was de keuken met de eetkamer, aan de linkerkant een grote woonkamer en een tuinkamer.
Toen Ben kwam kijken op de dag, dat het huis te bezichtigen viel, zei hij tegen de klerk van de notaris, die de mensen ontving -“Wie heeft hier toch gewoond?”
“Het is gebouwd door de dochter van baron Van Dongen. Als u in de kerk gaat kijken, zult u er een rouwbord vinden, waarop zijn naam staat. Toen hij stierf, is de oude havezathe, die hier niet ver vandaan lag, verkocht en later afgebroken. Een dochter van de baron woonde eerst een tijdje in Den Haag.”
“Hè,” zei Ben, “merkwaardig, ik kom ook uit Den Haag.”
“Later kwam ze terug naar het dorp. Zij heeft het laten bouwen. Het dorp was toen nog veel kleiner dan nu. Er stonden aan deze weg nog haast geen huizen. Het kerkhof, dat vroeger rond de kerk lag, was pas aangelegd en de meeste mensen wilden niet bouwen aan een weg, waar zo vaak begrafenissen voorbij zouden komen.”
“Maar ik houd van kerkhoven,” zei Ben.
De klerk glimlachte. Hij was oud en vergrijsd in het vak. De dood boezemde hem geen schrik in. Hij had zoveel testamenten zien maken, zoveel huizen en landerijen zien vererven en verkopen, zo vaak trotse bezitters zien wijken voor de dood, dat hij zich soms in dienst bij magere Hein waande in plaats van bij de notaris, die net als hij sinds jaar en dag in het dorp gevestigd was.
Ze liepen er rond op een mooie septembermorgen. Ben was de dag te voren uit Den Haag gekomen en had zijn intrek genomen in het kleine hotel tegenover de kerk, bij Harm en Lammechien.
‘s Avonds had hij in de gelagkamer gezeten en de mensen horen praten in een taal, die hij niet verstond. Het leek alsof de mensen zuinig waren op hun woorden, alsof ze de helft inslikten, bang dat het geld kostte om ze vol uit te spreken.
“Zijn ze zo zuinig?” vroeg hij later aan Harm, de jonge waard, die bij hem zat, toen de anderen waren vertrokken.
“Ja,” zei die. “Meneer heeft d’r geen idee van hoe arm het hier vroeger was. De mensen hadden wel ‘n stukje land, een koe, wat schapen, maar geen geld. Mijn vader zat hier ook al en hij vertelde altijd, dat er boeren waren, die naar de Zuidlaarder markt gingen.”
“Is dat ver van hier?”
“Tien kilometer ongeveer. Nou, als ze heengingen, kwamen ze an, namen een borrel, dronken de helft uit en lieten de andere helft staan voor de terugreis.
“Is ‘t waar?”
“Ja meneer, en als ‘t niet waar is, dan hád ‘t waar kunnen wezen.”
De waard stond op. Hij was kaarsrecht. Het leek alsof hij zijn hoofd een beetje achterover hield om zo de zaak beter te kunnen overzien. Hij liep naar de klok – een lange Friese klok met een engeltje, dat heen en weer zweefde boven de wijzerplaat en trok langzaam de gewichten op.
Ben voelde, dat het een teken was, dat de waard wilde sluiten en stond op van zijn stoel.
Samen stonden ze voor het café uit te zien over de brink. Het was een stille avond, zacht en met de geur van blad, van aardappelen ook, die overwaaide uit de moestuin.
Nu ze zo samen daar stonden, bleek dat ze even lang waren. Ze waren ook bijna even oud.
Ben voelde zich opeens geen vreemde meer in het dorp, waar hij tot voor kort nog nooit van had gehoord.
“‘t Is eigenlijk te gek,” zei hij, “dat ik hier ben.”
Harm zei niets. Hij wachtte af. Later zou Ben leren, dat Drenten altijd zo doen, bang om de draad te verbreken, bang ook om onbescheiden of nieuwsgierig te zijn.
“Ik kreeg op de krant, waar ik werk, een exemplaar in handen van de Asser Courant. Daarin stond die verkoping aangekondigd. Ik las de beschrijving van het huis en toen dacht ik: verdomd, ik ga erheen. Nou en zo zit ik hier.”
“‘t Is anders niet best, meneer,” zei Harm, “‘t is oud en eigenlijk moet ‘t d’raf.”
“Hoe d’raf ?”
“Nou, afgebroken!”
Ben je gek, wou Ben zeggen, maar hij bedacht zich en zei: “Ik hou juist van dat oude.”
“Harm, döst stoe ‘t locht oet?” Dat was Lammechien, de waardin, die in de keuken de glazen had afgewassen en naar bed wilde.
Ze begrepen de wenk en gingen naar binnen.
Toen ze de trap opliepen, vroeg Ben: “Zou ‘t duur worden?”
Op de overloop bleven ze staan. Lammechien, dik en rond en wit van de slaap, Harm lang en recht.
“Wat zal men d’r van zeggen? As ‘t waar is, wat Mans Havinga vanavond zei, dat Wubbing d’r belang bij heeft.”
“Is die rijk?”
Harm knikte en Lammechien zei: “Maar ook zuinig. En past u ook maar op uw geld, meneer, want ‘t is ‘n oud ding, net als dit van ons.”

Oet: Het jaar van de ooievaar