In 1949 schrieft dr. H. Bezoen en dr. J. Naarding in de Driemaandelijkse Bladen voor Taal- en Volksleven het artikel ‘De spelling van het dialect. Aansluiting bij de Nederlandse spelling’. Zie roept streektaolschrievers op te kommen tot een ienheidsspelling. Beide dialectologen geeft de schrievers een aordig wat vrijheid, maor dudelijkheid stiet veurop.
Rond het jaor 1953 is der warkt an een interregionale spelling veur de Oost-Nederlandse en angrenzende West-Duutse dialecten: de Eversloo-Vosbergenspelling. Het systeem bleek te ingewikkkeld. Alle betrökken previncies en gewesten kregen of ontwikkelden nou een eigen spellingsysteem.
In 1959 schref Jan Naarding in Oeze Volk (jaorgang 3 van 1959) het artikel ‘Hoe moet wij ‘t Drents schrieven?’ Hie gef daorin neie richtlienen, die ofwiekt van zien eerdere veurstellen. Maor ok in de jaoren ’60 en ’70 ontstiet er gien grote ienheid of algemiene spellingtraditie in Drenthe. De iene schriever wil wieder gaon as de aandere. De opvattings blieft oet mekaar lopen.
In 1980 giet de Drentse spellingkemissie an ‘t wark, insteld deur de Drentse Schrieverskring op initiatief van de schrieverssectie van de Culturele Raod van Drenthe. De kemissie bestiet oet Ali Brals-Luinge, Marga Kool, Geert Kocks, Peter van der Velde en Harrie Slot. Zie wilt een ienvoldige, niet al te detailleerde spellingienheid ontwikkeln veur schrievers en lezers die de schriefwieze van het Nederlands kent. Alle Drentse dialecten moet in het schrieven tot heur recht kommen; de veulvörmigheid van de taol blef ok in de ienheidsspelling bestaon. In 1983 komt het eerste spellingboekie oet.
Op 15 april 1987 erkent de Provinciale Staten van Drenthe de spelling officieel. Van dat moment of is het schrieven in de juuste spelling een belangrieke subsidieveurweerde. Maor het holdt ók de vaststelling in, dat Drenthe tweitaolig is. Beide taolen, het Nederlands en het Drèents, bint daormet in Drenthe geliekweerdig an mekaar.
In 1988 komt ‘Drentse Spelling, een handleiding voor de schrijfwijze van de streektaal’ oet, in boekvörm oetgeven deur Het Drentse Boek in Zuudwolde. In 2000, 2005 en 2013 komt er herdrukken.
Het Huus van de Taol en Het Drentse Boek hanteert veur het schrieven van het Drents en het uutgeven van wark in de Drentse taol ‘Drentse Spelling’ as leidraod.
Een paor oetgangspunten veur het schrieven van het Drèents
Vertrouwd woordbeeld
Bij het schrieven van het Drents sluut wij nauw an bij de spelling van het Nederlands, die vaak via schoel al inoefend is. Veur schrievers en lezers hef dit het grote veurdiel dat ze te maken hebt met een vertrouwd woordbeeld.
As der gien dwingende reden is um van het Nederlandse woordbeeld of te wieken, doew dat daorum ok niet.
Wij schrieft in het Drents aordig (en niet: aordug) en makkelijk (en niet: makkeluk of makkuluk)
Maor aj makkelk zegt, kuj dat ok zo schrieven.
Zo min meugelk apostroffen en accenttiekens
Wij schrieft zo min meugelk komma’s en streepies.
Oetgang -en bij warkwoorden voloet schrieven
De ‘stomme e’ (in de oetgang -en, die bij oes vaak insloekt wordt) schrief wij voloet.
Wij schrieft in het Drents:
lopen (en niet: loopm of loop’m)
trekken (en niet: trek’ng)
betaolen / betalen / betaelen (en niet: betaol’n / betaal’n / betael’n)
Ao
De ao wordt gebroekt veur alle klanken die tussen de aa en de oo in ligt. Wij schrieft ao.
Vergis je niet met het Grunnings, want daor zet ze de o veur de a! In hiel Drenthe is het dus: schaop, staon, gaon.
Zuud-Drenthe: aa / Noord-Drenthe: ao / West-Drenthe: ae
Aj in Zuud-Drenthe een aa gebroekt en dizze aa wordt in Noord-Drenthe een ao, dan heur ie in West-Drenthe een ae (de ê van “crêpe”).
Bijv.: Zuudwest-Drenthe : kamer / Noord-Drenthe: kaomer / West-Drenthe: kaemer
Ei-/ij
– Veul Nederlandse woorden met een ij hebt in het Drents een ie-klank. Wij schrieft die ie dan ok (riek, kieken, eigenwies)
– Aj in ’t Nederlands een ei schrieft en aj in het Drents ok een ei-klank heurt, dan moej de ei ok schrieven (breien, eigenwies, trein, meinse)
– Woorden die in het Nederlands een ij hebt, schrief wij ok met een ij, aw een ij-klank heurt in het Drents. (wij, vrijen, boerderij(e), riestebrij)
– Aj in het Nederlands een hiel aandere klank heurt as de ei of ij, dan schrief wij in het Drents ei. (snei, nei, beneid, zeie)
Samentrekkingen
In Drenthe wordt het warkwoord en het persoonlijk veurnaamwoord vaak samentrökken tot ien woord. Ok aandere woorden wordt wal met het persoonlijk veurnaomwoord samentrökken.
Samentrekkingen wordt (op twei oetzunderings nao) an mekaar vast schreven:
doej (doe jij; doet u)
muj, muuj, moej (moet jij / u)
aw (als wij; of wij)
waow (waar wij) enz.
Oetzundering 1: Bij samentrekkings met ik wordt de apostrof wal schreven (um verwarring te veurkommen). Dus:
die’k (die ik) en niet diek, want dat is een bult um water tegen te holden
he’k (heb ik) en niet hek, want daor staot de schaopen achter.
Oetzundering 2: Bij samentrekkings met jij of u kunt der ok preblemen ontstaon in ’t Drents. Dat gebeurt as der een i veur de j stiet. Daorum moet alle samentrekkings met i’j ok met een apostrof:
wi’j (wil jij; wilt u) en niet wij, want dat is een persoonlijk veurnamwoord;
bi’j (ben jij / bent u) en niet bij, want dat is hetzölfde as een iem.
Vrumde woorden en bastaardwoorden
Vrumde woorden en bastaardwoorden schrief ie in het Drèents net as in het Nederlands (dus computer en niet kompjoeter).
Maor der bint woorden, die oorspronkelijk oet het Frans komt, die zo verdrentst bint, daw oes (haost) niet meer van die Franse herkomst bewust bint.
Je mugt schrieven: portefulie, verinneweren, vakaansie of vekaansie, plietsie, allozie of horlozie, nimnaosie (nominatie), begaozie of begazie. Ofhankelijk van de oetspraak van de woorden kies ie veur de oetgang -tie, -sie of -zie.
Speciaole letters en lettercombinaotsies
Umdat de streektaol klanken kent die in het algemien Nederlands niet veurkomt en waor de landstaol dus gien richtlienen veur gef, kuj in het Drents mangs speciale letters en lettercombinaties kriegen: aau, ae, ao, èe, eei, èei, èu, eui, oou, ö.
Laot je leiden deur de oetspraok
Goed lustern is veur het spellen van het Drents ok belangriek. Laot je leiden deur de oetspraak.
Aj in Zuudwest-Drenthe woont en ie zegt emeuken, dan schrief ie dat ok zo.
In Noord-Drenthe zegt en schrieft ze daorentegen maokt.
Aj jonkie zegt, dan moej dat ok zo schrieven; as ze op aandere plaotsen jonggie zegt, moet ze dat daor dan ok maor zo schrieven.
Zo wordt al die prachtige varianten van het Drents eer an daon.
Een paar veurbielden:
Nederlands Meugelijkheden in het Drents (ofhankelijk van de oetspraok)
| been |
bien |
been |
beein |
bein |
bain |
| dragen |
dragen |
draogen |
draegen |
|
|
| haas |
haas |
haze |
haes |
haeze |
haos |
| hoesten |
hoesten |
hoousten |
housten |
huisten |
|
| knolrapen |
koolrapen |
krapen |
rapen |
raepen |
kraopen |
Der wordt wal iens zegd ‘Wat döt die Drèentse spelling Nederlandsachtig an’ Dat is ragens wal begriepelijk, maor je moet niet vergeten, dat schrieftaol over ’t algemien niet de naodruk op spreekteksten legt. Het gevaor bestiet wal dat lezers met niet zo veul oefening zuch een ‘spelling-oetspraak’ van het Drents eigen maakt. Veur het anleren van de juuste oetspraak schöt een ienheidsspelling tekört.
Maor net as bij elke taol is ok bij het anleren van de juuste oetspraak van het Drents begeleiding neudig: underwies, cursussen, lustern naor autochtonen.
Spellingscursus
In het veurgaonde bint wat oetgangspunten van de Drentse spelling oet de doeken daon. Aj die goed leest, hej een begun maakt met het anleren van de juuste schriefwieze van oeze streektaol. Maor hiermet hej nog lang niet alles leerd.
Aj de Drentse spelling beter under de knie kriegen wilt, moej maor ies informeren bij het Huus van de Taol of der een spellingcursus bij je in de buurt geven wordt.
Je kunt ok het boekie Drentse spelling, handleiding veur de schriefwieze van de streektaol bestellen. En je kunt an zölfstudie doen via de cursus ‘Speulen met spellen’, diej gratis downloaden kunt. Kiek maor underan dizze bladziede.
Hoe giet de correctie bij Het Drentse Boek?
Aj aordigheid hebt an schrieven in het Drents kuj besluten je wark veur publicatie op te sturen naor Zinnig en/of Roet. Of ie legt een manuscript veur een boek veur bij Het Drentse Boek. Oeze oetgeverij warkt met een groep correctoren die helpt bij de correctie van geredigeerd wark.
- Wij gebroekt ‘Drentse Spelling’ as handleiding veur het schrieven van alle plaotselijke streektaolen binnen Drenthe.
- Wij schrieft dicht tegen het Nederlaands an,:
Nederlaands: Drents:
prettig prettig
vriendelijk vrundelijk
aardig aordig
- Liever gien woordtiekens en lettertiekens schrieven, as dat niet per se neudig is.
- De niet oetspreuken -en wal altied schrieven; dus poten in stee van poot’n.
- Bij -eren en -elen, schrief wij: Gastern (Gasteren) en twiefeln (twijfelen).
- Bij -enen, schrief wij: regen (regenen). Het giet regen. Ok zo bij tieken en zegen.
- In lettergrepen en an het èende van een woord ao schrieven, en niet oa.
- Bij een voltooid dielwoord zoas in ‘Ik heb zegd’, een d schrieven en niet een t.
- De ou-klaank in het Nederlaands, mar in het Drents de ao- of de ò-klaank volgd deur ld of lt, dan in het Drents -old of -olt schrieven.
Dus: houden – holden, zouten – zolten, hout – holt, goud – gold, oud – old, koud – kold.
- De ö (met tuttelies) in beveurbield : törf, zölf en het stöf (het stuift).
- De d-klaank en de f-klaank wal altied schrieven, ok aj die haost niet heurt. Dus: haarfst, niet haarst
- De r-klaank wal schrieven, ok al heur ij die (zowat) niet. Dus: zwart, niet zwat
- De g wal altied schrieven, ok al heur ij die mangs een beetie aans; zoas in: wagen, negen, hugen (hunkeren) of togen (zeulen, slepen).
- De sch-klaank kan broekt worden in woorden die overienkomt met woorden oet het Nederlaands, mar ok in woorden as: mèenschen en tusschen. De sk-klaank mag hier ok as sk schreven worden.
- Samentrekkings met ik schrief wij altied: ’k. Dus: heb ik – he’k.
- Samentrekkings met ij of ie, nao de letter i altied ‘j broeken, dus: bi’j (ben jij/bent u). Aans vast schrieven: hej (heb je/heeft u)
- De letter e wordt ok wal schreven in stee van hie: hef e daor west; dat zeg e.
- Verkleinwoorden: het grondwoord niet veraandern: beet – beetien of beetie, dier – diertien of diertie, ding – dinggie of dinggien
- Verkleinwoorden op -cht, -ft, en -(r)st vervalt de -t bij het schrieven aj hum niet heurt; waor neudig komt daornao metklinkerverdubbeling: locht – lochie(n), kast-kassie/kastien, wicht-wichtien/wichien, nust-nussie/nustien, schoft-schoffie, barst-barsie/barstien
- Drentse zinsbouw gebroeken! Dus: ‘Mooi dat het zo goed gaon is’, in stee van: ‘Mooi dat het zo goed is gaon’. ‘Ik heb dat staon laoten’, in stee van: ‘Ik heb dat laoten staon.’ En: ‘Dat hie kommen zul, wus zie’, in stee van ‘Dat hie zul kommen, wus zie.’
- Voltooide dielwoorden van samenstelde warkwoorden an mekaar schrieven, krek as in het Nederlaands: ‘Hie hef metnummen. Zie is vortgaon. Het is deurbreuken.’
- As in een tekst ienmaol begund is met een bepaolde schriefwieze van een woord, dan niet veraandern, beveurbield: eerst maor schrieven, dan mor of mar, of toch mar weer maor.
- Nao een dubbele punt ( : ) gien heufdletter schrieven. Woj dat toch, dan moej nao de : de volgende woorden tusschen apostrofs zetten.
- Vervang Nederlaandse woorden zoas desalniettemin en eventueel, deur Drentse woorden.
