Harm Tiesing (1853-1936)
Het gezin Tiesing har het niet bried en Harm mus van kleins of an methelpen bij ‘t boerenwark. Hij kun dus niet naor schoel. As jongkerel verhuurd’e zuch as dagloner, maor later warkt’e zuch op tot keuterboer. Deur zölfstudie wus e zuch geestelijk ok aordig te ontwikkeln. Hie har in Börger een koppel kerkelijke en maatschappelijke functies. Hie was diaken van ‘t armenwarkhoes van de Nederlands Hervörmde Kerk van 1894 tot 1910, en gemienteraodslid van 1897 tot 1910. Wieder was e ambtenaar van de burgerlijke stand en sikketaris van ‘t waterschap Börger-Wespert. As politicus was e eerst bij de vrijzinnige democraten, maor later volgd’e de old-liberale ideeën van de Liberale Unie.
Tiesing was een broodschriever. Hie begunde te schrieven oet geldgebrek. Hie hef meer as doezend publicaties op zien naam staon, benaom over landbouw en volkskundige underwarpen. Hie schreef veur kranten, tiedschriften en almanakken.
Boetendes hef e een stuk of wat tenielstukken en een paar gedichten schreven, maor zien Drentstaolige dörpsnovellen in feuilletonvörm wordt beschouwd as zien belangriekste schrieverij.
Drie daorvan bint nao zien dood as boek oetgeven. Marthao Ledeng, de bloem van ‘t darp (feuilleton 1892 – 1893), Over de Hunse, ‘n vertelling veur ‘t Drèèntsche volk (feuilleton 1901 – 1902) en Zien broed verloren (feuilleton 1902 – 1904).
Tiesing schreef in ‘t Drents, dik tachtig jaor veur de officiële Drentse spelling deur Provinciale Staten van Drenthe erkend is. In zien schrieverij valt een stuk of wat spellingzaken op:
- De typische Börgerder g-klaank, zoas in ‘t Engels ‘goal’ en ‘big’, schref Tiesing met kg, – ik zekge, lakchend, overlekgen.
- De lange u-klank schref e as ue. Hij wuer, zij vrueg, jongelue.
- As de stam op een t eindigt, schref Tiesing der toch nog een t achter. Stam plus t. Ze proott, …die Jaantien heett.
De historische veriening in Börger is vernuumd naor Harm Tiesing. De Stichting Harm Tiesing (www.stichtingharmtiesing.nl) is opricht op 13 januari 1986. Dizze stichting hef as doel de kennis van de geschiedenis van de veurmaolige gemiente Börger oet te breiden. Op de eerste zaoterdag van de maond november organiseert dizze stichting aal jaor de Harm Tiesingdag.
In 2003, ter gelegenheid van ‘t 150e geboortejaor van Harm Tiesing hef de Stichting Harm Tiesing ‘t boek Harm Tiesing Uit en over Drenthe, Beschouwingen en verhalen over het volksleven in de provincie Drenthe gedurende de 19e eeuw en begin der 20e eeuw oetgeven. De inleiding van dit boek is schreven deur dr. Henk Nijkeuter.
In 1943 har C.H. Edelman al een verzamelbundel samensteld: De geschriften van Harm Tiesing over den landbouw en het volksleven van oostelijk Drenthe (1943, Van Gorcum & Comp. te Assen).
Van Harm Tiesing stiet in Börger een standbeeld.
Boekpublicaties:
- Marthao Ledeng, de bloem van ‘t darp (feuilleton 1892 – 1893 – oetgave 1943);
- Over de Hunse, ‘n vertelling veur ‘t Drèèntsche volk (feuilleton 1901 – 1902) – oetgave zj;
- Zien broed verloren (feuilleton 1902 – 1904 – oetgave zj);
- De geschriften van Harm Tiesing over den landbouw en het volksleven van oostelijk Drenthe (1943);
- Harm Tiesing Uit en over Drenthe, Beschouwingen en verhalen over het volksleven in de provincie Drenthe gedurende de 19e eeuw en begin der 20e eeuw (2003).
Publicaties over Harm Tiesing:
- Kuipers, Drenthe’s erfgoed. Hoogeveen 1978, p. 133-141.
- de Jonge, Harm Tiesing als toneelschrijver, in: Drenthe 1953/blz 20.
- Jan Naarding, Harm Dreum, in: Drenthe 1953/19.
- J. Bieze, Aolie’s Harms leven, in: NDVA 1954/57-72.
- H. Edelman, Harm Tiesing als schrijver, in NDVA 1954/52-54.
- Linthorst-Homan, in NDVA 1937/9-11
- Klompmaker, Harm Tiesing en de armenzorg. Een Drents diaken en politicus rond de eeuwwisseling, In: Harm Tiesingdag 1984, Stichting Oud-Borger 1984, p.3-36.
Een keur oet het wark van Harm Tiesing:
DE KWARTIESBAARG
Er kwammen is herren in ‘t Drouwenerzand,
Waor alles zo kaol deur de zun is verbrand,
Waor enkelt nog zaandhaover (duinhelm) gruit op de grond,
Maor verder gien spier gres of heide in ‘t rond.
Dat zaand wordt zoo waarm as de zun er in schient,
En ‘t wordt dan zoo lös as de wind ‘t unnermient;
Maor ‘t is ook zoo zaacht, as de voeten doet zèr,
Um daorin te loopen bij rustig mooi wer.
Twee herren die kwammen – wel wet waor vandaon,
Met lust um nao ‘t Drouwenerzaand in te gaon;
Twee daomes er bij, um dat te anschouwen;
Men dacht zoo: dat wassen die herren heur vrouwen.
En ok nog wat jonkies, o herrenk is toe,
Wat leek dat in Drouwen ‘n aoreg gedoe!
Zie prootten, zie laachten, zie keken veuroet,
Nao d’ scheper zien hoes, waor zie binnen gaon moet.
Ze vraogt an de scheper, die ‘t veld nog niet in is,
Waor of van ‘t Drouwenerzaand het begun is;
En d’ scheper die wis veur zien baander ‘t heur an
Hoe dat men gemakkelk in ‘t zaand kommen kan.
Doe vraogt ze de scheper; “hoe groot is dat veld?
Bestiet ok gevaor daor veur kwaod of geweld?
Verkeert er ok roofdeer, ok adders of slangen?
Dan zul wij naor Drouwenerzaand niet verlangen”.
“Wel nee”, zeg de scheper, daor ‘s niks gien gevaor,
Ei wordt van gien roofgoed of zoo wat gewaor;
En adders of slangen die ken wij hier nauw,
Treedt vrij maor veuroet, of ‘t zaand gries is of grauw.
Maor driest was dat Hollandse volk toch niet, nee,
Want d’ scheper vertrouwden z’ niet, wat hier heur zee
Ien vreug hiel fezoenlijk om met heur te gaon,
Um, naost heur, op ien van die heuvels te staon.
De scheper gunk met heur, en wees heur de top,
Van ‘n baarg met ‘n hoogen hiel roegen kop;
Doe kunnen ze kieken nao ‘t gruun Hunsedal,
Nao d’hoogten van d’ Honsrukg en zoo overal.
Twee herren, twee daomes, dree kinner en d’ scheper,
Staot aal op een baarg, en àj dat op de keper,
Beschouwden as Drouw’ner, dan zuj misschien mienen,
Dat Holland zuk zóó kwam met Drenthe verienen.
Eerst keken z’ wied weg en doe zóó nao beneden,
Nao d’ kaant van den baarg dien ze hadden betreden,
Eé jong luet zuk rollen, en d’ aander gunk drao,
Van ‘t hoog of nao ‘t leeg in, den eerste jong nao.
Doe lee een meneer zuk veurzichteg op zied,
En hie vreesde veur ‘t rollen van d’ baarg of ok niet,
De aander deed krek zoo; daor haj der al veer,
Ze klömmen umhoog en ze deden ‘t nog weer.
De scheper die laachte heur lekker wat oet;
Eén daome die ooide heur man met den hoed,
En d’ aander die klapt’ in heur handen dat ‘t ballert,
En d’ scheper die daacht van: “wat bins doe ‘n mallert”.
Zes, zeuven maol rolden z’ van ‘t baargien werof,
Dat “spel” daacht de scheper, “giet mij wat te grof”,
Beleefd weg namp hie doe zien pet in de haand,
En groette, um van heur te scheiden in ‘t Zaand.
Doch een van de daomes zee: “Wacht nog eens even.
Wij moeten je toch voor de moeite wat geven,
Jij hebt ons gewezen dit stuifzand zoo mooi,
En daarvoor, vriend, krijg je van ons nog een fooi.
Eerst gaf zie ‘n kwartien. Daorop zee meneer:
“Geef maar voor ons allen, en geef dan wat meer,
Wij zijn met ons zeev’nen, da’s zeven maal vijf;
Zeg kindlief, dat heeft geen bezwaar om het lijf”.
‘n Zeuvental kwarties, dit kreeg now de man,
Die Hollandse herren den weg wiezen kan,
Nao baarg toe, waor zie doe an ‘t rollen zoo kwammen,
Deurdat ze den scheper tot leidsman annammen.
Doe meende de scheper dat ‘t tied was van gaon,
Doch een van de herren bleef nog veur hum staon,
En verlangde te weten den naom van den baarg,
Maor dat weur de scheper ‘n beetien te aarg.
Beteuterd, verlegen, zoo stiet hie nog daor,
Nooit weur van dien baarg hie ‘n naom nog gewaor.
“Die baarg, meneer, heet…ik ben ‘t glad wer vergeten,
Maor, wij zult hem van stonden an Kwartiesbaarg heeten.
Oet:
ZIEN BROED VERLOREN
“En heur naom, Hinderk, wee’j die, of bin j’die niet gewaor wodden?”
“Zeker bin ik die gewaor wodden. Heur naom was Jaantien.” “Jaantien? En hoe nog meer?”
“Jaantien Kobbels.”
“Waor vandaon, Hinderk?”
“Van Schikkenbroek.”
Ik prakkezeer, Hinderk stiet eem stil hen. “He’j heur nooit weer zien jong?”
“Eenmaol op Roldermaark. Ik zag heur doe ze ‘n vrijer hadd.
Ik nikte heur toe, ze nikte werum. Ik wol weg gaon, maor ze stak ‘t glas umhoog en wenkte. Ik trad naoder. Ze stak mij d’haand toe en zee teeng heur vrijer: Da’s Hinderk Berlaok, die mij de weg wezen hef over ‘t Elkruster veld hen. “Ik stemde toe, dat ‘t waor was, en ze zee: “Jao Hinderk, ik weet nog wal, weet ei ‘t ook nog? “Jao wicht,”zee’k, “ik weet ‘t nog wal da’w daor zo mooi teeng ‘n kaander over zatten en mekaor stief in d’oogen keken.” “He’j mij goed opneumen, Hinderk?” vrueg ze doe nog en ik zee: “O jaowal Jaantien, ik ken dei d’r wal wer van al lops ok maank twinteg of daarteg aander wichter in.” “Dan moe’w laoter is beter kennis maoken,” zee ze.
“En die naoder kennismaokeng, Hinderk?” zee ik, hum vraogend ankiekende.
“Daor is nooit wat van kommen,”zee de jong.
Dat was ‘n aoreg geval. Ik verdiepte mij in gissengs en ik breng mien gehuegen in volle waarkeng um te vernemen of ‘k ooit van mien leven zoo’n aoreg geval beleefd of er van heurd hadd. Mien verbeeldingskracht hölp mij, ik weur wer ‘n oogenblik jonk, ik was in gedachten wer ongetrouwd, op maarken maank jongs en wichter, bij kasseleins, op straot. Ik herinner mij de allermooiste wichter die ik kend hebb. Ik denk over allerlei gevallen waor ‘k in mien tied van heurd hebb. Maor er komp mij niet zo’n geval te binnen as dat waor Hinderk Berlaok mij van vertelde. Ik gao in gedachten hen ‘t waark zoo a’k in mien jonge jaoren dee. Plakgen stikken, sloot rumen, alles herinner ik mij. ‘n Prootien maoken met ‘n vrömd wicht, dat meug ik vroeger gern doen. Huer zoo’n klein beetien de gek an steken, daor hol’k ok wal van doe’k jonk was, um maor is te vernemen of ze ok wat werum wussen as er is een wat teeng heur zee. Maor zo’n verdweulen wicht terecht wiezen, hoe gern zul ik dat daon hebben! ‘k Zul ‘t now nog wal willen doen, as ‘t neudeg was. Maor nooit he’k zoo’n aoventuur had.
Naodat mij aal die gedaachten zoo deur ‘t heufd gaon wassen, keek ik Hinderk nog eem is weer an en vrueg hum: “Bin j’ dan ok niks mer bezunders van dat wicht wies wodden jong?” Hinderk zee: Wat bezunders zulk ik er dan nog mer van weten moeten, boer?”
“O”, zee ik, en ‘k bedaacht mij eem, “ei kunnen verneumen hebben of ze van boerenofkomst was.”